Wekelijks vluchten nog altijd honderden Oekraïners naar Nederland. Een derde daarvan is man met een dienstplichtige leeftijd. Dat blijkt uit cijfers van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het roept bij landgenoten de vraag op wat die mannen hier doen, terwijl anderen aan het front vechten.
In principe mogen mannen tussen de 18 en 60 jaar Oekraïne niet uit. Ze moeten beschikbaar zijn voor het leger en eventueel de wapens oppakken in de strijd tegen Rusland. Tenzij ze een vrijstelling hebben van dienstplicht, bijvoorbeeld om een medische reden. Ook studenten, mannen die werken in onmisbare sectoren en vaders van minimaal drie minderjarige kinderen hoeven zich niet te melden aan het front.
Maar lang niet alle mannen die hier in Nederland verblijven lijken zo'n uitzonderingspositie te hebben. In Oekraïne zijn veel gevallen bekend van mannen die proberen de dienstplicht te ontlopen. Dat doen ze bijvoorbeeld door ambtenaren om te kopen.
Daarom greep president Zelensky onlangs in: hij ontsloeg de hoofden van alle regionale rekruteringscentra. "Er moeten mensen aan het hoofd staan die weten wat oorlog is en die weten dat onbeschaamdheid en corruptie in oorlogstijd hoogverraad is", zei Zelensky.
Als iedereen vlucht, kunnen we ons net zo goed overgeven aan Rusland.
De volwassen Oekraïense mannen die in Nederlandse opvangcentra zitten, zorgen op sommige plekken voor gefronste wenkbrauwen. "Als iedereen vlucht, kunnen we ons net zo goed overgeven aan Rusland", zegt de gevluchte Natalja. Zij zit in een opvang in Huizen, samen met elf Oekraïense mannen die in de dienstplichtige leeftijd vallen. Nieuwsuur vroeg hen om een reactie, maar die wilden ze niet geven.
Ook de Oekraïense Anna verbaast zich over de mannen in de Huizer opvang. Haar eigen vriend zit nog wel in het thuisland. "Het beste dat hij voor ons kon doen, was naar het front gaan om te vechten en ons land te verdedigen."
Een nieuw bestaan in Nederland
Vitali was 17 toen hij met zijn moeder naar Nederland vluchtte. Hij is inmiddels 19 en dus zou president Zelensky graag zien dat hij het leger ingaat. Maar voorlopig is hij dat niet van plan. Hij werkt namelijk bij een uitzendbureau in Zwolle en heeft het daar prima naar zijn zin.
"Of ik terugga? We zien wel wat de toekomst brengt. Maar voorlopig nog niet." Vitali voelt zich daar niet schuldig over. "Ik heb werk en studeer hier."
Uitleveren kan niet
De dienstplicht ontlopen in Oekraïne is illegaal. Sommige Oekraïense politici vinden dat mannen die het front ontlopen en naar het buitenland vluchten aan Oekraïne moeten worden uitgeleverd. Maar dat gaat niet gebeuren. Uitleveringsverzoeken zijn kansloos omdat ze in strijd zijn met internationale vluchtelingenverdragen, zegt advocaat Rustylav Kravets. Hij is Oekraïner en staat mannen bij die de dienstplicht proberen te ontlopen. "Het Europees Parlement heeft meermaals gezegd dat niemand wordt uitgeleverd als mensen legaal op hun grondgebied blijven."
"Laten we ons geen illusies maken", zegt Michajlo Podoljak, adviseur van president Zelensky, in gesprek met Nieuwsuur. Die mensen terughalen is volgens hem onbegonnen werk. "Als we willen bewijzen dat ze Oekraïne illegaal hebben verlaten moeten we bij ieder individu onderzoek doen en een gerechtelijke procedure starten. Dat is een lang proces."
Daarbij vraagt Podoljak zich af of je dienstplichtweigeraars überhaupt terug moet willen halen. "De mensen die vertrokken, tenzij er tragische omstandigheden waren, hebben hun keuze gemaakt. We kunnen ze niet dwingen loyaal te zijn aan de vrijheid."
Mijn geweten staat mij niet toe om te vluchten
Ook Dmytro Smolovik snapt niet dat zijn landgenoten Oekraïne verlaten. Zijn vrouw vluchtte naar Nederland, maar hij bleef achter omdat hij een belangrijke baan heeft in de telecommunicatie. "Mijn geweten staat mij niet toe om te vluchten."
Smolovik kent enkele landgenoten die een medische vrijstelling kochten bij een corrupte dokter. "Ik heb een negatief beeld van deze mensen. Meestal ga ik ze uit de weg. Want ik vind het niet fijn met ze om te gaan."
Het Nederlandse ministerie van Justitie en Veiligheid laat in een reactie weten dat iedereen met recht op verblijf in Oekraïne naar Nederland mag vluchten, of het nu gaat om (dienstplichtige) mannen, vrouwen of kinderen. Verder gelden alleen afwijkende regels voor speciale gevallen zoals bijvoorbeeld derdelanders.
