Niet iedere Oekraïner wil het leger in: 'Ik blijf thuis uit angst voor mobilisatie'

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

Het kost het Oekraïense leger steeds meer moeite om aan nieuwe manschappen te komen. Niet alle mannen willen dienen aan het front, vanwege morele bezwaren of omdat zij zich op een andere manier willen inzetten voor het land. Zeker 26 Telegramgroepen die mannen hielpen bij het ontkomen aan mobilisatie zijn door de Oekraïense veiligheidsdienst verboden.

Enkele uren na de Russische invasie vorig jaar werd de staat van beleg afgekondigd. Sindsdien mogen de mannen tussen 18 en 60 jaar het land niet meer verlaten. Voor hen geldt de dienstplicht, met uitzonderingen voor bijvoorbeeld vaders van meer dan drie kinderen en specifieke beroepsgroepen. Wie de mobilisatie weigert, krijgt een boete of uiteindelijk een gevangenisstraf.

Aanvankelijk was er geen noodzaak om dienstplichtige mannen actief op te roepen, omdat velen zich vrijwillig aanmeldden bij het leger. De wil om het land te verdedigen was groot en bovendien zijn de arbeidsvoorwaarden gunstig. Maar na forse verliezen in de beginmaanden van de oorlog werd er actiever gezocht naar dienstplichtigen, vertelt Andri Novak, advocaat bij Miller Law Firm Kyiv.

Begin dit jaar is de rekrutering opgevoerd, schetst de advocaat die gemobiliseerde mannen van juridische steun voorziet. "Het dodental blijft oplopen, maar daarnaast zijn ook veel militairen van het eerste uur toe aan rust, vanwege mentale of fysieke problemen." Ook de levering van geavanceerde westerse wapens spelen een rol. "Daarvoor zijn nieuwe mensen nodig die daarmee om kunnen gaan."

In de straten van Kyiv wordt met een postercampagne geprobeerd nieuwe militairen te werven:

De regionale wervingskantoren gaan actief op zoek naar nieuwe manschappen, door bijvoorbeeld bij dienstplichtigen langs te gaan. Dat leidt ertoe dat sommige mannen hun huis niet meer uit durven te komen. De NOS sprak met meerdere personen die een teruggetrokken bestaan leiden. Zij willen anoniem blijven.

De sociale druk om het leger te dienen is namelijk groot. Een man uit Cherson gaat zelfs voor een boodschap de deur niet meer uit, omdat in de frontstad veel militairen op straat aanwezig zijn. "Hierover praten helpt mijn land niet", antwoordt een andere man op de vraag waarom hij anoniem wil blijven. "De Russische propaganda gaat er dan mee aan de haal."

Muizenval

"Ik geloof dat ik het recht heb om zelf te kiezen", vertelt Anatoli, een 28-jarige man die niet het leger in wil. "Ik kies om te werken en belasting te betalen. Voor het leger ben ik te zwak en ongeschikt, daar ben ik alleen maar overbodig. Ik ben niet bang om te sterven - want die kans is er elke dag - maar om nutteloos en overbodig te zijn."

Zijn keuze geeft Anatoli het gevoel dat hij in een val zit. "Mijn vrijheid is afgenomen door de Russische inval. Ik kom zelden buiten, praat met weinig mensen en werk thuis." De recruiters zijn al bij hem thuis geweest, maar toen deed zijn grootvader de deur open en was hij zogenaamd niet thuis. "Via Telegram blijf ik op de hoogte of ik naar buiten kan."

Ontkomen aan dienstplicht kan ook door gebruik te maken van een van de uitzonderingsregels. Wie voltijds blijft studeren, krijgt uitstel van dienstplicht. Ook dienstplichtige mannen die naar het buitenland zijn gevlucht, kunnen niet tot mobilisatie worden gedwongen. Lokale Oekraïense ambassades kunnen hen informeren over de dienstplicht, maar hen niet dwingen terug te keren naar Oekraïne.

Militair analist Oleh Saakjan benadrukt dat de mobilisatie nodig blijft. "Rusland kan nog meer troepen inzetten, of een nieuw front openen vanuit Belarus of de Zwarte Zee bij Odesa. We moeten op alles voorbereid zijn. Daarom heeft het leger honderdduizenden mensen nodig."

Misstanden

Advocaat Novak benadrukt dat de werving meestal volgens de regels loopt, maar er komen ook misstanden voor. "Soms wordt iemand gedagvaard die een uitzonderingspositie heeft zonder dat die daarvan op de hoogte is" Ook zijn er gevallen bekend waarbij iemand met geweld wordt aangehouden door het wervingspersoneel.

Video's daarvan worden gretig gedeeld door Russische kanalen, maar volgens de advocaat zijn dat uitzonderingen. "De recruiters zijn vaak heel strikt. Ze moeten de staat van een bepaald aantal gemobiliseerde mannen voorzien en nemen die taak serieus."

Een woordvoerder van de Oekraïense strijdkrachten zei onlangs dat de mobilisatie aan wettelijke kaders is gebonden. Hij benadrukte dat een dagvaarding niet per se gelijkstaat aan mobilisatie. "In de meeste gevallen worden zij opgeroepen naar de wervingskantoren omdat de persoonsgegevens incompleet zijn. Bovendien wordt pas na een medische keuring besloten of iemand geschikt is voor militaire dienst."

Voor Anatoli maakt het niet uit. Hij blijft binnen. "Het leger heeft professionals nodig. En ik ben dat niet."