'Verwoesten Oekraïense dam is oorlogsmisdaad, herstel gebied kost jaren'
Het is nog onduidelijk hoeveel mensen er moeten worden geëvacueerd, maar duidelijk is wel dat met het verwoesten van de Kachovka-stuwdam in de Zuid-Oekraïense regio Cherson inwoners van het omringende gebied in gevaar zijn gebracht. De aanval is volgens experts een grote natuurramp en een oorlogsmisdaad die in dezelfde categorie valt als het vernielen van een kerncentrale.
"Je mag geen doelen aanvallen waardoor veel burgerslachtoffers kunnen vallen. Behalve als het echt een enorme militaire noodzaak heeft", zegt Marieke de Hoon in het NOS Radio 1 Journaal. De universitair docent internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam zegt dat het beschadigen van bruggen en het elektriciteitsnetwerk daarom niet per se een oorlogsmisdaad zijn. "Maar juist installaties als kerncentrales en stuwdammen zijn extra beschermd. Want de kans dat je daarmee burgerslachtoffers maakt en schade toebrengt aan het land is groot."
Ook hoogleraar oorlogsstudies Frans Osinga spreekt over oorlogsmisdaden. "De kans is groot dat Rusland erachter zit. Dan is dit een schending van het humanitair oorlogsrecht. Dan ontketen je krachten die je niet kunt voorzien."
Wat zijn de gevolgen van de damdoorbraak? Een korte uitleg in video:
"De schade is enorm", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van Instituut Clingendael. "Er moeten tientallen dorpen ontruimd worden. Die zullen verwoest zijn en ook buitenwijken van de stad Cherson zullen zijn verwoest." Ook noemt hij landmijnen als gevaar. "Die gaan overal heen drijven."
Deen verwacht dat het gebied door de verwoeste dam voor langere tijd onbewoonbaar is en dat het miljarden zal kosten om het gebied weer te herstellen. "De vraag is of Oekraïne, als het het gebied weer onder controle krijgt, daar een nieuwe dam zal willen bouwen. Die was ook belangrijk voor de stroomvoorziening van de regio, dus dit wordt een probleem voor nog jaren, misschien wel decennia."
Wie verantwoordelijk is voor het beschadigen van de dam, is nog niet bekend. Oekraïne en Rusland wijzen naar elkaar.
Deen: "Bij een ramp van deze omvang heeft eigenlijk niemand baat. Oekraïne niet en Rusland ook niet. Maar het ligt meer in de lijn der verwachtingen dat Rusland hier achter zit om het Oekraïense offensief dat net is begonnen te ontmoedigen. Om vernietiging en verwoesting te veroorzaken en daarmee Oekraïne een hoge prijs te laten betalen."
Osinga: "Je berokkent de tegenstander hiermee enorme schade. Dat hebben we eerder gezien met aanvallen op Marioepol, Boetsja en Irpin. Dus dat past helemaal in het playbook van Rusland."
Volgens de hoogleraar heeft de aanval op de dam geen direct militair nut, behalve dat het nu voor Oekraïense troepen op sommige plekken lastiger wordt de rivier over te steken (maar op andere plekken juist makkelijker). "De strategische cultuur van Rusland zegt: als je met ons vecht, vecht je met de hele maatschappij. Dus als we met jou vechten, vechten we niet alleen met jouw krijgsmacht, maar met jouw hele maatschappij."
Conventie geschonden?
Oorlogsmisdaden zijn schendingen van de Geneefse Conventies. Sinds 1977 staat daar ook expliciet in dat dammen niet mogen worden aangevallen als dat kan leiden tot burgerslachtoffers. De aanval op de stuwdam zou dan ook kunnen leiden tot een snelle reactie van het Internationaal Strafhof. Maar De Hoon denkt dat die reactie dan breder wordt. "Dan gaat het niet alleen over deze stuwdam, maar om een heel jaar lang van dit soort aanvallen waar zoveel burgers enorm onder te lijden hebben."
In maart zijn door het internationaal Strafhof al arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen president Poetin en de Russische commissaris voor kinderrechten Maria Lvova-Belova vanwege Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne. Zij werden medeverantwoordelijk gehouden voor de deportatie van kinderen uit Oekraïne naar Rusland. De Hoon: "Toen werd al gezegd dat de volgende reeks arrestatiebevelen voor oorlogsmisdaden in verband met misdrijven tegen burgerinfrastructuur zouden zijn."
Als Rusland inderdaad achter de aanval op de dam zit, laat dat volgens Deen zien dat het bereid is om grootschalige verwoesting te veroorzaken in Oekraïne. "En als ze bereid zijn om een dam op te blazen en een dergelijke natuurramp te veroorzaken, zijn ze dan niet ook bereid om eventueel een kerncentrale op te blazen en daarmee een ramp te veroorzaken?"
Deen gaat ervan uit dat in de buurt van de dam weinig mensen om het leven zijn gekomen. "Hier werd al sinds afgelopen oktober voor gewaarschuwd. En juist die nederzettingen bij de rivier zijn al maandenlang het toneel van hevige gevechten. De meeste mensen daar zijn al vertrokken."
