Maffia-aanpak Italië inspireert Nederland, 'maar voorzichtig met vergelijken'

• Annabel van Gestel

Denk je aan de maffia, dan leg je al gauw de link met Italië. Sinds de invoering van strenge anti-maffiawetten in de jaren 90 heeft het land het excessieve geweld de kop in gedrukt. In Nederland, waar geweld rondom de georganiseerde misdaad toeneemt, kijken bestuurders met interesse naar de Italiaanse aanpak. Toch waarschuwt criminoloog Dina Siegel, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, de landen niet te veel met elkaar te vergelijken.

Nergens ter wereld heeft het maffiose systeem tot zoveel dood en verderf geleid als op het Italiaanse eiland Sicilië. In de jaren 80 en 90 woedde er een maffia-oorlog tussen verschillende clans, met vele doden als gevolg. "Ontzettend veel onschuldige mensen werden vermoord. Maffiosi maakten deel uit van de overheid en hadden de politie in hun macht. Er móest iets gebeuren", zegt Siegel tegen Nieuwsuur.

De Italiaanse staat trad hard op tegen het geweld en in de jaren 90 werd die strijd intensiever. Sindsdien is alleen lid zijn van een maffiose organisatie een misdaad, nog zonder een strafbaar feit te plegen. Mensen die niet officieel bij de maffia horen, maar wel op de een of andere manier omgaan met de organisatie, kunnen worden opgepakt.

Maar dat beleid heeft ook een keerzijde, ziet de Siciliaanse advocaat Bonaventura Candido. Hij verdedigt mensen die ervan verdacht worden te hebben samengewerkt met de maffia. "Die anti-maffiaregels bieden de mogelijkheid om een straf op te leggen, zonder dat iemands schuld bewezen is."

"In de praktijk kan het heel erg op het randje zijn", zegt ook Simona Raffaele, hoogleraar strafrecht aan de universiteit Messina op Sicilië. "Je moet proberen te bepalen waar de professionele activiteit eindigt, en waar de hulp aan de criminele organisatie begint."

Deze discussie speelt al jaren in Italië, maar is sinds de arrestatie van advocaat Inez Weski ook in Nederland onderwerp van gesprek. Het OM verdenkt Weski ervan dat ze informatie van haar cliënt Ridouan Taghi vanuit de Extra Beveiligde Inrichting in Vught met zijn contacten in de buitenwereld heeft gedeeld. Dat zou betekenen dat ze haar positie als advocaat heeft misbruikt. Eerder deze week werd de advocaat vrijgelaten, maar ze blijft verdachte in de zaak.

Voorzichtig zijn met 'maffia-projectie'

In Italië zijn al veel advocaten, maar ook boekhouders, notarissen en artsen, veroordeeld voor deelname aan een criminele organisatie. Het roept de vraag op: in hoeverre dient deze aanpak als voorbeeld voor Nederland, nu ook hier de dreiging van geweld in het criminele circuit toeneemt?

Siegel wijst erop dat de situaties in Nederland en Italië enorm van elkaar verschillen. "Het is niet te vergelijken. Wat hier in Nederland is gebeurd, met Derk Wiersum en Peter R. de Vries, is verschrikkelijk. Elk slachtoffer is er een teveel. Maar zij waren betrokken bij de zaak vanuit hun beroep. Het waren criminele afrekeningen. In Italië was de maffia verweven met de hele samenleving: van de politiek en de economie tot de cultuur. Winkeliers die niets met criminaliteit te maken hadden, werden vermoord. We moeten voorzichtig zijn met die 'maffia-projectie' op Nederland."

Schending van grondrechten

Afgelopen juni reisden minister Dilan Yesilgöz van Justitie en Veiligheid en minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming naar Italië om te kijken hoe de Italianen de georganiseerde misdaad bestrijden. Een effectieve aanpak, oordeelden zij toen, maar ze erkenden ook de kritiek. Mensenrechtenorganisaties wijzen erop dat Italië grondrechten van verdachten schendt. Want zodra iemand in een onderzoek belandt, kan de overheid de verdachte afluisteren en eigendommen in beslag nemen.

Nieuwsuur ging eerder langs bij een maffiagevangenis in Italië. Zo gaat het er daar aan toe:

"Mijn collega's in Italië zijn trots op de Italiaanse aanpak", zegt Siegel. "Italië probeert er een advertentie van te maken en te waarschuwen: dit kan jullie ook gebeuren. Kijk wat wij hebben gedaan, misschien past het ook bij jullie. Ik denk dat het naïef is te verwachten dat je zo'n systeem, met die maatregelen, naar Nederland kunt halen."

Over het bezoek van de ministers aan Italië zegt Siegel: "Het is goed dat ze weten hoe extreem het kan zijn, maar ik hoop dat ze vooral hebben ontdekt dat het daar totaal anders is. We moeten oppassen met uitspraken als 'Nederland is een narco-staat'. Natuurlijk, beroepscriminaliteit en drugshandel ondermijnen onze economie, maar het heeft niets te maken met de maffiastructuren in Italië."