De maffia: van openlijk geweld naar corruptie en penetratie van de bovenwereld
Nadat hij dertig jaar op de vlucht was geweest, is in Italië maffiabaas Matteo Messina Denaro opgepakt, het hoofd van de Siciliaanse cosa nostra. Hij gaf opdracht tot enkele van de gruwelijkste moorden in Italië. In dertig jaar is de maffia enorm veranderd. Nu opereren maffiaclans zoveel mogelijk ondergronds.
De jaren 80 en begin jaren 90 waren enorm bloedig in Italië. Messina Denaro was betrokken bij talrijke moorden, waaronder die op anti-maffiamagistraten en politieagenten. Maffiaclans opereerden openlijk en gewelddadig, met name op Sicilië.
'Op elke straathoek een lijk'
"Palermo was een oorlogsgebied. Op elke straathoek lag een lijk", zegt onderzoeker Laura Peters van de Rijksuniversiteit Groningen, die onderzoek doet naar Italiaanse maffiawetgeving. "Het geweld van maffiosi nam sinds de jaren 60 toe. Families en clans gingen openlijk met elkaar de strijd aan", zegt Peters.
Maffiagroepen raakten betrokken bij een breed scala aan criminaliteit, waaronder drugs- en wapenhandel, afpersing en moord. Ook onderhielden ze nauwe banden met de politiek en spelers binnen de legale economie. Zo konden ze van een zekere mate van straffeloosheid genieten.
Bekijk hier een terugblik op de moorden die Italië in de jaren 90 schokten:
Het dieptepunt van de openlijke strijd, onderling en tegen de overheid, was de moord op de onderzoeksrechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino in 1992. Hun dood was een reactie op de toenemende antimaffiawetgeving in Italië, die in de jaren 80 in gang was gezet.
Toen begon de staat landelijk op te treden tegen het excessieve geweld. In de jaren 90 werd die strijd intensiever. Veel prominente maffialeden werden gearresteerd en veroordeeld, onder wie Salvaore 'Totò' Riina, de toenmalige leider van de cosa nostra.
Aanpassingsvermogen
"Door die nieuwe antimaffiawetgeving realiseerden maffiosi zich dat ze onzichtbaar moesten worden", zegt Peters. "Als ze gepakt zouden worden, stonden hen flinke celstraffen te wachten." Alleen al op lidmaatschap van een maffiaorganisatie staat een minimumstraf van 10 jaar. Messina Denaro besloot om in die periode onder te duiken.
"Historisch gezien zie je dat de maffia zich snel aanpast aan omstandigheden", zegt Peters. In de 19e eeuw waren ze invloedrijk in de landbouw. In de 20e eeuw persten ze winkeliers en restauranthouders af door 'beschermgeld' te vragen. Nu is dat verder opgeschoven.
In plaats van openlijk geweld te gebruiken, richt de georganiseerde misdaad zich tegenwoordig meer op het verkrijgen van invloed en macht via corruptie en economische criminaliteit. Dat concludeerde de Direzione Investigativa Antimafia (DIA), de onderzoekstak van de Italiaanse overheid die de activiteiten van de maffia monitort. Mafiosi mengen zich in de legale economie, in sectoren als de bouw en de zorg.
De maffia richt zich ook op nieuwe online technologieën. Zo is de georganiseerde misdaad actief in cybercrime, online fraude en bitcoinhandel - schrijft de DIA. De Italiaanse centrale bank schat dat 2 procent van het bruto binnenlands product afkomstig is van maffia-activiteiten.
Dat de maffia minder zichtbaar is geworden, heeft voor- en nadelen, zegt Peters. "Er vallen minder doden op straat. Het leven is rustiger geworden. Maar de onzichtbare maffiaverbanden kunnen economische sectoren helemaal vernielen en ontwrichten. Ze krijgen grip op de economie en krijgen een monopolie. Hierdoor vernielen ze de legale economie. Dat is op de lange termijn een groot probleem voor de samenleving."
