Schatkist, klimaat, asiel; dit zijn de tikkende tijdbommen voor het kabinet
In politiek Den Haag tikken maar liefst vier tijdbommen die de regeringscoalitie onherstelbare schade kunnen toebrengen: een lege staatskas, meer asielzoekers dan het systeem aankan, de voortslepende stikstofimpasse en de langverwachte klimaatplannen. Leiden deze kwesties tot een val van het kabinet of lukt het de hoofdrolspelers om eruit te komen?
Eerst onderhandelt het kabinet deze week over het gat in de begroting. Enkele miljarden extra zijn nodig voor de oplopende rente, voor extra asielmaatregelen, voor 'Groningen' en voor klimaat. De Voorjaarsnota, waarmee wijzigingen worden aangebracht op de lopende begroting, moet volgende week af zijn, en dus loopt de spanning op.
D66-minister Kaag van Financiën ging de afgelopen tijd rond op alle ministeries om te kijken of er geld te halen viel. Als dat niet genoeg oplevert dan zijn ingrepen nodig. Na jaren van overvloed moeten er dan weer keuzes worden gemaakt in schaarste. Dat is geen leuke boodschap, zeker niet als de keuzes in het nadeel uitvallen van je achterban. Vandaar dat het kabinet er nog niet uit is.
De verhoudingen
Complicerende factor is dat de verhoudingen in het kabinet op een dieptepunt zijn beland. Vooral tussen D66 en CDA gaat weinig liefde verloren. Die partijen staan lijnrecht tegenover elkaar door het door het CDA voorgestelde openbreken van het coalitieakkoord op het thema stikstof; een heet hangijzer voor 'klimaatpartij' D66. Over dat explosieve onderwerp wordt binnenkort weer gesproken en het is de vraag of dat goed afloopt.
Het einde van deze coalitie nadert misschien wel, is een gedachte die leeft, dus laten we nu nog binnenhalen wat we kunnen. Dat zie je bijvoorbeeld bij het klimaat, het tweede grote onderwerp waarover volop wordt onderhandeld deze week.
Minister Jetten (D66) wil zijn veelomvattende plannen tegelijk met de Voorjaarsnota afhebben, zodat ze kunnen worden doorgerekend en op tijd kunnen worden ingevoerd om de klimaatdoelen te halen. Die klimaatdoelen zijn de belangrijkste reden dat D66 (nog) in het kabinet zit, maar de plannen afmaken is niet eenvoudig, want alles is weer onderhandelbaar geworden nu 'stikstof' is gaan schuiven.
Vliegtaks en vleestaks
Jettens voorstellen voor duurdere brandstof en hogere aanschafbelasting voor benzineauto's - onderdeel van het klimaatpakket - stuitten direct op verzet. De burger opzadelen met dure benzine, ligt vooral 'autopartij' VVD zwaar op de maag. En ook wat betreft vliegtaks en vleestaks vindt de D66-minister de andere liberale coalitiepartij tegenover zich .
In de klimaatplannen staat verder dat het elektrificeren van het Nederlandse wagenpark sneller moet. Dat kun je zien als een zegen voor het milieu, maar ook als een ramp voor de schatkist. Een auto met een batterij levert geen cent brandstofaccijns op. Dat scheelt miljarden aan inkomsten, die je zou kunnen compenseren met de eerder genoemde hogere lasten voor brandstofauto's. Maar dat is dus zeker geen uitgemaakte zaak.
Morele ondergrens
En dan is er nog de asielproblematiek. De vooruitzichten zijn niet gunstig, want er komen duizenden asielzoekers meer dan eerder gedacht. En de instroom was al groter dan het systeem aankon, bleek vorig jaar toen honderden asielzoekers buiten moesten slapen.
Dat nooit weer, klonk het toen (nu al wat minder stellig), maar een oplossing is er niet. Ergens de komende weken moet het kabinet er wat op hebben bedacht, zei premier Rutte vorige week. Ondertussen is de coalitie ook hierover nog steeds ernstig verdeeld.
Grofweg staan VVD en CDA tegenover D66 en CU. Waarbij Rutte (als VVD-leider) afgelopen najaar heeft beloofd aan zijn partijgenoten dat hij de instroom substantieel gaat terugdringen. Terwijl D66 en vooral de ChristenUnie vooral niet door een morele ondergrens, zoals zij die zien, willen gaan.
'Geen kerstvakantie'
Als laatste is er nog de heikele kwestie Groningen. Het kabinet werkt aan compensatie voor de gaswinning, maar komt daar voorlopig nog niet uit met de Groningers. En ergens na het mei-reces dat morgen begint, wacht premier Rutte nog een - ongetwijfeld zwaar - debat over het rapport van de parlementaire enquêtecommissie over de aardbevingsschade.
Genoeg 'tijdbommen' die het voortbestaan van de coalitie kunnen bedreigen dus. Een val van het kabinet is ook iets waar rekening mee wordt gehouden op verschillende ministeries. Er gaan e-mails rond waarin rekening wordt gehouden met een drukke zomer "en wellicht geen kerstvakantie" voor ambtenaren vanwege een kabinetswissel.
De komende weken zullen leren of een van de tikkende tijdbommen ook echt afgaat. Want hoewel er voor de coalitiepartijen redenen zijn om er de brui aan te geven, zijn er zeker ook redenen om dat niet te doen. Al is het maar omdat verkiezingen niet aantrekkelijk zijn voor partijen die er alle vier niet gunstig voorstaan in de peilingen.
