Minderjarig en een mes op zak: steeds meer jongeren betrokken bij steekincidenten

Afgelopen vrijdag kwam een 39-jarige man om het leven in Den Haag nadat hij was neergestoken met een mes. De volgende ochtend pakte de politie gelijk drie verdachten op. Hun leeftijd: 15 en 17 jaar. Vandaag werd bekendgemaakt dat de drie minderjarigen, twee meisjes van 15 en 17 jaar en een jongen van 17, nog twee weken vastzitten. Ze worden verdacht van het op straat slaan en schoppen van een 41-jarige vrouw en de 39-jarige man, die ze ook hebben doodgestoken.

De afgelopen jaren is het aantal steekincidenten door kinderen enorm toegenomen. Waarom grijpen kinderen naar messen of andere wapens? En wat is daar tegen te doen?

Inleveracties

Eerst de cijfers. Het Openbaar Ministerie (OM) zei vorig jaar dat het geweld door minderjarigen (tot en met 17 jaar) en geweld door jongvolwassenen (18-21 jaar) in 2021 is toegenomen, een toename die al sinds 2017 op landelijk niveau is te zien. Vooral het aantal minderjarigen dat wordt verdacht van (poging tot) moord steeg flink: van 14 kinderen in 2019, naar 76 kinderen in 2021.

Maar er is nog onvoldoende zicht op het daadwerkelijke bezit van messen bij minderjarigen, dus exacte cijfers zijn er niet. Toch lijkt de berichtgeving over steekincidenten waarbij jongeren zijn betrokken, steeds vaker voorbij te komen. Zo bleek een groot deel van de burgemeesters in 2020 voorstander te zijn voor een messenverbod voor jongeren, waar het kabinet direct mee aan de slag ging.

Datzelfde jaar kondigde Ferd Grapperhaus, destijds demissionair minister van Justitie en Veiligheid, het Actieplan Wapens en Jongeren aan. Hiervoor werd onder meer een landelijke inleveractie voor steekwapens gestart. Hiermee konden jongeren in honderden gemeenten anoniem hun steekwapens afgeven. De actie werd in 2021 herhaald, met groot succes: 3300 wapens werden ingeleverd. Maar waarom hebben zoveel jongeren een mes op zak?

Onbehandelde trauma's

Volgens het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) zijn er uiteenlopende redenen voor jongeren om een wapen bij zich te dragen: uit een onveiligheidsgevoel, het idee dat iedereen een mes draagt, een verhoging van status en het horen bij een bepaalde groep.

Jongerenwerker Bram Mvambanu beaamt dit. Volgens hem is er een combinatie van factoren die bijdraagt aan de reden dat jongeren wapens bij zich dragen. "Social media speelt een grote rol: steekpartijen worden bijvoorbeeld gefilmd en doorgestuurd. Daarnaast is de opkomst van drillrap een stimulans. Maar ook problematiek bij de jongeren, zoals trauma's die niet worden behandeld, dragen hieraan bij."

Uit onderzoek van Kennisplatform Integratie & Samenleving blijkt dat de meeste jongeren die messen dragen, wonen in een wijk "waar veel aan de hand is" en "waar de problemen waar ze dagelijks mee kampen groot zijn". Ook gaat het geregeld om jongeren met een licht verstandelijke of psychische beperking en is er vaak sprake van opvoedproblematiek.

Vicieuze cirkel

Jongeren die worden opgepakt met een mes op zak, komen uiteindelijk terecht bij Rianne de Back, Jeugdofficier van Justitie. Ook zij ziet regelmatig jongeren die een mes bij zich dragen voor hun eigen veiligheid. "Maar soms kom ik ze dan later weer tegen bij een zitting. Dan is er een conflict op straat geweest, vochten ze met de handen, maar werd uiteindelijk toch dat mes tevoorschijn gehaald. En dat was dan niet de bedoeling, maar het is wel gebeurd."

Een vicieuze cirkel dus. Hoe is dat te doorbreken? Integraal samenwerken, zegt Mvambanu. "Bijvoorbeeld dat een school samenwerkt met reclassering, die weer samenwerken met jeugdverlening. Een soort netwerk om de lijnen korter te houden."

Daarnaast is het belangrijk om ouders bij het proces te betrekken, zegt De Back. "Het belang van het kind staat voorop en daar heb je je omgeving voor nodig. De ouders die ik tegenkom, willen dat het goed gaat met hun kind. Bijna elke ouder vindt dat van belang." En ouders die daar niet toe in staat zijn, hebben hulp nodig. "Dat is een belangrijke maatschappelijke taak, die vanuit scholen en jongerenwerkers snel gesignaleerd moet worden."

Verplichte behandeling

Jongeren die toch voor de rechter komen, zouden volgens De Back verplicht moeten meewerken aan een behandeling, om herhaling te voorkomen. Maar daar zit een probleem: de lange wachttijden. En dat maakt ze van dichtbij mee: "Er was een jongen veroordeeld voor een gewapende overval, met jeugddetentie en een verplichte behandeling. Tijdens de zitting zei hij: ik wil die behandeling erg graag."

Toch kwam De Back de jongen vier maanden later weer tegen bij een zitting, voor een nieuw strafbaar feit: straatroof. "Dan kan je boos worden op die jongen, maar toen kwam ik er later achter dat hij niet was geholpen. Door de wachtlijst was de behandeling nog niet eens begonnen, maar daar waren we niet over geïnformeerd anders hadden we misschien een alternatief voorgesteld. En dus is het weer misgegaan, met opnieuw een slachtoffer."