Ghassan Dahhan
Er staat een aantal belangrijke fouten in het rapport van de commissie die het Nederlandse steunprogramma aan Syrische strijdgroepen onderzocht. Zo zou het Openbaar Ministerie in een belangrijke strafzaak een Syrische strijdgroep eerst wel, en later niet meer als terroristisch hebben bestempeld. Maar dat klopt niet.
Na vragen hierover van Nieuwsuur en Trouw heeft het OM contact opgenomen met de commissie-Cammaert, die de fouten nu heeft gecorrigeerd. Minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken heeft de Tweede Kamer hierover zojuist geïnformeerd.
De commissie schrijft dat een conclusie "helaas onjuist" is. Maar de algemene conclusies in het hoofdrapport worden niet bijgesteld. Kamerleden zijn kritisch en hebben vragen.
Het komt niet vaak voor dat een door de Tweede Kamer ingestelde onderzoekscommissie zo snel terug moet komen van een officiële publicatie. De commissie zegt zich bij haar vergissing te hebben gebaseerd op een geheim document van het OM en het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Dat stuk zelf roept nu ook veel vragen op. De advocaat van een betrokken Syriëganger wil dat het openbaar wordt gemaakt en overweegt anders een zaak tegen de Staat.
Wel, en toen weer niet terroristisch
Het draait allemaal om de zaak tegen die Syriëganger, Driss M. Het OM vervolgde hem tussen 2016 en 2019 voor deelname aan een strijdgroep die het OM als 'terroristisch' bestempelde.
Nieuwsuur en Trouw berichtten in 2018 over deze zaak. Zij onthulden toen dat de strijdgroep waar Driss M. in 2015 aan zou hebben deelgenomen, vanaf 2017 hulpgoederen had gekregen van een ander deel van de overheid: het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het OM liet toen weten geen algemene uitspraken te doen over de aard van groeperingen over periodes die buiten een strafzaak vallen.
De commissie bestudeerde de zaak tegen Driss M, maar schreef in haar rapport dat het OM, vlak na de publicaties van Nieuwsuur en Trouw, plotseling van standpunt veranderde. In hoger beroep zou het OM de groepering niet meer terroristisch vinden. Om die reden zou Driss M. ook zijn vrijgesproken door het Gerechtshof, zo schreef de commissie.
Mede op basis hiervan concludeerde de commissie vervolgens dat er geen enkele indicatie was dat Nederland groepen had gesteund die door "het OM" als terroristisch waren bestempeld.
OM: standpunt niet gewisseld
Maar het OM bestreed de lezing van de commissie. Het OM zocht de afgelopen weken contact met de commissie, en liet weten dat er "geen sprake is geweest van wisseling van standpunt".
Driss M. werd ook niet, zoals de commissie optekende, vrijgesproken omdat het OM van standpunt was veranderd. Hij kwam vrij omdat het Hof onvoldoende bewijs zag dat hij überhaupt bij de strijdgroep was aangesloten.
De commissie corrigeerde de fouten vandaag. De onderzoekers schrijven dat hun conclusie over het standpunt van het OM "helaas onjuist" is, en heeft de bewuste passages gecorrigeerd.
Ook is de conclusie dat er "geen enkele indicatie" zou zijn dat er groeperingen gesteund waren die door het OM als terroristisch waren aangemerkt, aangepast. De nieuwe conclusie luidt dat er geen indicatie is dat er groepen zijn gesteund in "periodes" waarin "deze door het OM als terroristisch zouden zijn beschouwd". De commissie zegt haar conclusie hiermee te hebben "gepreciseerd" maar dat de "strekking" onveranderd blijft.
Hoe kun je zo'n leesfout maken?
Ondertussen zijn er in de Tweede Kamer vragen ontstaan. Jasper van Dijk (SP) noemt het "een pijnlijke correctie op het rapport".
Pieter Omtzigt: "Ik vind het zeer pijnlijk dat een van de centrale vraagstukken, namelijk hoe de steun rechtszaken tegen Syriëgangers beïnvloedde, niet goed bestudeerd is door de commissie. Ze hebben er veel tijd voor gehad. Het OM verandert van mening over de aard van de organisatie? Nee, dat staat er dus precies niet. Dus hoe kun je zo'n leesfout maken?"
Don Ceder (ChristenUnie): "Ik had al veel vragen over dit rapport, maar deze correctie roept alleen maar meer vragen op. Als deze deelconclusie wordt aangepast, kan de kabinetsreactie dan wel ongewijzigd blijven? We moeten weten of er niet nog meer zaken zijn waar misschien onvolledig of onvoldoende naar is gekeken."
Jasper van Dijk (SP): "Nu zo'n fout gemaakt wordt, vraag ik me af of dit deel wel goed onderzocht is. Hoe zit het dan met de rest? Zijn er andere groepen gesteund die door het OM op z'n minst enige tijd als terroristisch werden beschouwd?"
Omtzigt mist "reflectie van de commissie", die bij haar conclusies zegt te blijven. "Ze doen alsof ze de bijlagen kunnen veranderen zonder de conclusies die daarop gebaseerd zijn bij te stellen." Ook vindt hij het een "vreemde constructie" om te stellen dat het OM een groep alleen in een bepaalde periode terroristisch noemde, omdat de strafzaak daar toevallig op gericht was. "Ik wil van de minister een onderbouwing: waarom is die groep een jaar later dan van karakter veranderd?"
Ceder: "Als Kamerleden kunnen wij bepaalde informatie niet krijgen omdat die vertrouwelijk is. Dat maakt onze controlefunctie op dit dossier ingewikkeld. Je had gehoopt dat dit onderzoek rust en duidelijkheid zou brengen, dit is jammer."
Zaken tegen Syriëgangers beïnvloed
Het is opmerkelijk dat de commissie juist op zo'n cruciaal juridisch punt fouten maakte, omdat een van haar hoofdtaken was om de "juridische risico's'" van het steunprogramma te onderzoeken. Het steunprogramma beïnvloedde verschillende zaken van het OM tegen teruggekeerde Syriëgangers, omdat die stelden bij groeperingen te hebben gezeten die door Buitenlandse Zaken gesteund werden of als 'gematigd' bestempeld.
De commissie had uit de openbare uitspraak van het Gerechtshof bovendien kunnen opmaken hoe het werkelijk zat.
Dit zei het OM op de zitting in het hoger beroep:
De commissie zegt deze uitspraak wel te hebben gelezen, maar dat daarbij "over het hoofd gezien" is om "het standpunt van het OM ter terechtzitting te verwerken".
Geheim document
Ook schrijven de onderzoekers dat zij hun lezing baseerden op een vertrouwelijk ambtsbericht, dat het OM drie dagen na de publicaties van Nieuwsuur en Trouw aan het ministerie van Justitie stuurde. Daaruit maakten zij op dat het OM van standpunt veranderde. In het stuk zouden nuancerende teksten staan over de strijdgroep. Het stuk zelf blijft geheim.
De advocaat die de zaak tegen Driss M. destijds deed, Yasar Özdemir, wil opheldering. "Kennelijk blijkt uit dat interne document dat iemand binnen het OM de strijdgroep toch niet meer terroristisch vond. Maar het OM zette de vervolging tegen mijn cliënt daarna gewoon door. Hij zat maanden in spanning."
Özdemir wil dat het OM de brief openbaar maakt, en overweegt anders een zaak aan te spannen tegen de Staat. "Hier is sprake van onrechtmatige vervolging."
Strafrechtexpert en rechter Henny Sackers (onlangs voorzitter van de begeleidingscommissie van de Commissie Wet wapens en munitie) reageert kritisch op de werkwijze van de commissie. "Wat me echt verbaast is dat de commissie op zo'n kardinaal punt niet door gerechercheerd heeft op feiten. Dat is toch wat we dagelijks doen? Feiten checken. Dus wat doe je als je zo'n brief over een terreurzaak leest? Je verbindt niet zomaar kritiekloos feiten aan elkaar, maar je haalt het arrest van het Hof erbij. Dat is een stukje research van een half uurtje."
