Aantal wachtenden bij de IND vrijwel terug op hoogste niveau ooit

• Sjoerd Mouissie

  Datajournalist

• Ellen Kamphorst

  redacteur Binnenland

De achterstand bij het beoordelen van asielaanvragen door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) is bijna terug op recordhoogte. Het aantal asielzoekers dat wacht op een beslissing is nu 29.460, slechts 180 minder dan na de asielcrisis van 2015. Dat blijkt uit gegevens van statistiekbureau Eurostat.

Op het hoogtepunt in 2015 ontving de IND zo'n 10.000 asielverzoeken per maand. Dat is een veelvoud van het aantal mensen dat nu om bescherming vraagt.

Vluchtelingenwerk Nederland noemt de achterstand een tikkende tijdbom. "Hoe langer asielzoekers moeten wachten op hun procedure, hoe meer opvangplekken er nodig zijn", zegt woordvoerder Martijn van der Linden. "Dat de achterstand nu bijna een nieuw record bereikt terwijl de opvang overvol zit, is een crisis op een crisis."

Dat de wachtrij nu zo lang is, komt volgens de IND doordat de huidige instroom van asielzoekers "groter is dan waar we als organisatie op zijn ingericht". Er komen nu relatief veel Afghanen, Syriërs, Turken en Jemenieten naar Nederland. Ook zijn veel reisbeperkingen uit de coronatijd ingetrokken.

Volgens eerder gemaakte afspraken met het ministerie van Justitie en Veiligheid moet de IND dit jaar beslissen over 22.000 asielaanvragen. De organisatie zegt op koers te liggen om dat aantal dit jaar te halen. Wel is het zo dat het grootste deel van die behandelde aanvragen al in 2021 zijn ingediend.

Volgens de regels moet de IND binnen een half jaar een besluit nemen over een asielaanvraag. In april van dit jaar lukte dat maar in een derde van de gevallen. Het kabinet gaat die 'beslistermijn' nu oprekken naar 15 maanden.

"Iedereen is gebaat bij een snelle asielprocedure", zegt Van der Linden van Vluchtelingenwerk. Volgens hem hoeft dit politiek ook niet ingewikkeld te zijn omdat iedereen wil dat er snel wordt bepaald of een asielzoeker wel of niet recht heeft op asiel. "De politiek moet beter luisteren naar organisaties als de IND, die het beleid uitvoeren."

Volgens Vluchtelingenwerk zou de IND structureler gefinancierd moeten worden, zoals afgesproken is in het coalitieakkoord. Ook moet er goed gekeken worden naar de uitvoerbaarheid van het asielbeleid.

Vacature staat continu open

De IND heeft volgens een woordvoerder continu openstaande vacatures voor medewerkers die over asielverzoeken beslissen. Dit jaar zoekt de directie Asiel en Bescherming zo'n 380 fulltimers, voor die en andere functies. De IND zegt dat meer dan de helft daarvan inmiddels geworven is.

Maar het aantrekken van nieuw personeel leidt niet direct tot een kortere wachtrij. Het duurt een jaar voordat nieuwe medewerkers zelfstandig asielaanvragen kunnen behandelen. Zij worden opgeleid door IND-medewerkers, die de tijd die ze kwijt zijn aan scholing niet kunnen besteden aan het beslissen over asielzaken.

Daarnaast zegt te dienst te worstelen met 'buikpijnzaken', die veel tijd kosten. De laatste jaren is het hoor- en besliswerk volgens de IND steeds ingewikkelder geworden voor hun medewerkers. Dat komt bijvoorbeeld door uitspraken van rechters en Europese regels. "Hierdoor moeten we nog uitgebreider onderzoeken en motiveren waarom een besluit genomen wordt. Dit kost meer tijd en dus capaciteit."

Taskforce weg, achterstand terug

In 2020 werd een taskforce in het leven geroepen om achterstanden bij de IND weg te werken. In de zomer van 2021 werd die opgeheven, omdat de achterstand, zo'n 15.000 zaken, was weggewerkt. Ruim een jaar later zijn de achterstanden dus bijna twee keer zo groot.

De begroting van de IND hangt nog altijd af van prognoses, zo blijkt ook weer uit de laatste Miljoenennota. De inschatting hoeveel asielzoekers volgend jaar naar Nederland zullen komen, bepaalt hoeveel geld de organisatie krijgt. Doordat de instroom de afgelopen jaren laag was, zegt de dienst nu onvoldoende opgeleide collega's te hebben om deze aantallen asielaanvragen te behandelen.

De dienst zegt al langer te pleiten voor een stabiele financiering. Voor de komende jaren verwacht het ministerie dat de IND op het 'huidige productieniveau' blijft.

Maar volgens de IND is er meer nodig dan alleen extra geld om de situatie op korte en lange termijn te verbeteren. De organisatie wil met het ministerie in gesprek over het grotere vraagstuk van migratiestromen naar Nederland.