'Weglopen kabinet unicum in de parlementaire geschiedenis'

• Maartje Geels

  redacteur Online

Het debat over de Prinsjesdagstukken was zo'n tien uur onderweg toen zich tijdens het betoog van FvD-voorzitter Thierry Baudet een opmerkelijk moment voordeed. Het voltallige kabinet verliet het vak K en de Forumleider werd daarna uitgesloten van de verdere vergadering. Wat gebeurde er?

Baudet suggereerde dat minister Sigrid Kaag (Financiën) tijdens haar studietijd in Oxford mogelijk was gerekruteerd door een geheime dienst. Het St. Anthony's College in Oxford was volgens de Forum-leider "weinig meer dan in feite een opleidingsinstituut voor westerse geheime diensten".

De insinuatie leidde tot zichtbare ergernis bij Kaag, die vanuit het kabinetsvak afkeurend met haar hoofd schudde. Kamervoorzitter Vera Bergkamp greep in. "We hebben de afspraak gemaakt dat het niet over de persoon gaat", reageerde zij. "Een soort complot over waar zij gestudeerd heeft, vind ik niet gepast". Toen Baudet toch doorging over Oxford, verliet Kaag haar stoel en de Kamer, gevolgd door de andere kabinetsleden. Bergkamp schorste de vergadering.

Het voltallige kabinet verliet de plenaire zaal nadat Baudet de opleiding van Kaag een "opleiding voor westerse spionnen" noemde:

"Een unieke gebeurtenis in de parlementaire geschiedenis", zegt Bert van den Braak, bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis (Universiteit Maastricht). "Dat een voltallig kabinet wegloopt, is bij mijn weten nooit eerder gebeurd. Zelfs het weglopen van een enkele minister tijdens een debat is uniek", stelt de hoogleraar, die ook is verbonden aan het Montesquieu Instituut.

Na een onderbreking van enkele minuten keerde alleen premier Rutte terug naar het kabinetsvak. Hij noemde de verwijten van Baudet aan het adres van Kaag "onacceptabel". Bergkamp vroeg Baudet daarop zijn woorden terug te nemen, maar de Forumleider weigerde dit. Bergkamp sloot hem vervolgens uit van verdere deelname aan het debat.

Dat een Kamerlid het woord wordt ontnomen, gebeurde in de parlementaire geschiedenis zo'n twintig keer eerder. En slechts vijf keer eerder werd een Kamerlid uit een debat verwijderd. Ook daarin deed zich volgens Van den Braak vanavond dus een vrij unieke situatie voor.

Voorzitter Bergkamp ontneemt Baudet het woord:

In een column schreef de hoogleraar afgelopen januari dat "de vrijheid in het debat de afgelopen vijftien jaar enorm is toegenomen". Ook het debat van vanavond is hier een voorbeeld van, stelt hij. "Voor 2000 was het gebruikelijk dat een Kamerlid op verzoek van de voorzitter zijn woorden terugnam, maar Baudet speelde hier de vermoorde onschuld."

Dat de gedragsregels ruimer worden opgevat, komt volgens Van den Braak door twee ontwikkelingen. Enerzijds wijst hij naar de overlevering van Pim Fortuyn, die de grens opzoeken tot zijn handelsmerk maakte. Ook de komst van de PVV in het parlement heeft volgens hem een rol gespeeld. "Sinds de komst van die partij zijn de grenzen opgerekt", stelt de hoogleraar. "Langzaam is de sfeer ontstaan dat alles maar gezegd moet kunnen worden".

Zelfregulatie

De gebeurtenis staat niet op zich. Begin dit jaar sprak Kamervoorzitter Vera Bergkamp met alle partijen over de terugkerende discussie over wat wel en niet mag in debatten. Afgelopen februari maakte zij duidelijk dat ze vaker wilde ingrijpen bij intimidatie of bedreigingen. Ook bij woorden als "knettergek" of "idioot" zei ze te zullen ingrijpen.

Een maand later sprak de Kamer over de debatcultuur. De meeste partijen gaven toen aan dat zij in het algemeen vinden dat de Kamervoorzitter vaker zou mogen ingrijpen.

Volgens Van den Braak gold lang de opvatting dat Kamerleden zelf maar moesten ingrijpen bij incidenten. Daarin ziet hij nu een omslagpunt, net als in het idee dat alles gezegd moet kunnen worden. "In het parlement geldt immuniteit, maar je mag niet zomaar beschuldigingen uiten waar geen bewijs voor is", analyseert hij.

Dat Bergkamp Baudet het woord ontnam, is volgens de hoogleraar dan ook in lijn met de regels in de Tweede Kamer. "Hij verbindt aan Kaags opleiding een soort complottheorie en insinueert dat ze spion is geweest." Hoewel de voorschriften niet duidelijk stellen dat zulke insinuaties ongeoorloofd zijn, is Van den Braak heel stellig: "Het zijn persoonlijke aantijgingen, een voorzitter moet dan ingrijpen."

Baudet: onbegrijpelijke overreactie

Baudet ging daar niet mee akkoord, liet hij achteraf op Twitter weten. "Wat ik zei was gewoon feitelijk. Onbegrijpelijke overreactie", tweette hij. Hij kreeg bijval van Van Haga. Andere partijleiders spraken na de schorsing juist hun steun uit aan Bergkamp.

De situatie van vanavond plaatst de voorzitter voor een lastig dilemma, zegt hoogleraar Van den Braak. Hij spreekt van een "tactiek van ontregelen", waarbij een incident bewust lijkt te worden uitgelokt. "Als de voorzitter niet ingrijpt, geeft dat een soort vrijbrief om alles te mogen zeggen. Maar als ze wel reageert, ontstaat een rel. In dat opzicht doe je het als voorzitter nooit goed."