Verantwoording: zo deden we onderzoek naar betalingen aan cardiologen
De onderzoeksredactie van de NOS en Nieuwsuur doet onderzoek naar betalingen aan artsen, ziekenhuizen en andere organisaties. Dankzij tot nu toe verborgen cijfers konden we concluderen dat cardiologen betalingen aannemen van medische bedrijven, zonder toestemming van hun bestuur.
Hier lees je het nieuwsbericht.
Hoe we tot deze conclusies kwamen, leggen we uit in dit artikel. Ook vind je onderaan alle volledige reacties van de cardiologen, ziekenhuizen en andere organisaties.
In het Transparantieregister Zorg staan duizenden betalingen van de medische industrie aan artsen, ziekenhuizen, stichtingen, bedrijven en andere organisaties. Het gaat bijvoorbeeld om vergoedingen voor consultancy-opdrachten, lezingen op congressen of wetenschappelijke onderzoeken.
De betalingen worden onder meer vermeld op nummers van de Kamer van Koophandel (KvK), die elk bedrijf heeft. Door de opzet van het register is het bijzonder lastig om de betalingen te vinden en te analyseren. Je kunt bijvoorbeeld geen dataset downloaden.
De stichting achter het register ging niet in op ons verzoek om de dataset integraal te verstrekken. De enige toegang die overbleef was om per KvK-nummer te zoeken. Dat is niet alleen omslachtig, maar ook gebrekkig. Als je niet op de hoogte bent van het bestaan van een bedrijf, is de informatie in het register erover dus ook onvindbaar.
Toch lukte het de onderzoeksredactie van NOS en Nieuwsuur uiteindelijk om alle ontvangende bedrijven en stichtingen in beeld te krijgen, dankzij deze lijst. De Stichting Transparantieregister stelt die na lang aandringen online beschikbaar.
KVK-nummers bekeken
Voor dit verhaal bekijken we alleen de KvK-nummers, omdat daar de grootste bedragen naar worden overgemaakt. Om vat te krijgen op de data bekijken we welke bedrijven en stichtingen in 2019-2021 de grootste bedragen hebben ontvangen. Daarvoor telden we alle afzonderlijke betalingen bij elkaar op.
Tussen de 'topverdieners' zitten veel academische ziekenhuizen. Niet vreemd, want daar wordt relatief veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam krijgt bijvoorbeeld in drie jaar tijd bijna 16 miljoen euro uitbetaald, het Universitair Medisch Centrum in Utrecht 7,6 miljoen en het Leids Universitair Medisch Centrum bijna 5,6 miljoen.
Ook staan er tussen de grootontvangers veel verenigingen van medisch specialisten: de European Hematology Association (een beroepsvereniging voor hematologen) krijgt bijvoorbeeld 12,7 miljoen, de European Group for Blood and Marrow Transplantation (voor specialisten die zich bezighouden met stamceltransplantaties) ruim 8,4 miljoen.
En er staat nog een opmerkelijke naam tussen de topverdieners: Diagram, een bedrijf van cardiologen uit het Isala-ziekenhuis. Meerdere cardiologen uit dit ziekenhuis worden ervan verdacht zich te hebben laten betalen door een leverancier van medische hulpmiddelen, in ruil voor een voorkeursbeleid voor hun middelen. Hoe dat precies is gebeurd, is nog onduidelijk.
Uit de cijfers blijkt wel dat het bedrijf in drie jaar tijd ruim 4,8 miljoen euro van medische bedrijven ontving. Dat is vergeleken met andere bedrijven en stichtingen van cardiologen met afstand het hoogste bedrag.
We richten ons beter op de top-200 van 'grootverdieners' in de lijst: wat voor bedrijven of organisaties zijn het? Wie zijn de bestuurders? Waar werken ze? Doordat veel van deze rechtspersonen geen website hebben, kunnen we ze alleen identificeren door ze op te zoeken in het Handelsregister.
Dan valt op dat in die top-200 opmerkelijk vaak bedrijven en stichtingen staan van cardiologen die werkzaam zijn in streekziekenhuizen.
Hier zie je een aantal gevonden betalingen van medische bedrijven aan cardiologen in niet-academische ziekenhuizen:
De rechtspersonen van de cardiologen zijn soms moeilijk te ontwarren. Zo blijkt dat een cardioloog in het Haga-ziekenhuis ook bestuurder is van twee stichtingen. Via die stichtingen ontvangt hij in drie jaar tijd ruim 1,2 miljoen euro aan sponsorgelden. Daarnaast heeft hij ook nog twee eigen bv's waarop hij in diezelfde periode ruim 11.000 euro ontvangt voor advieswerkzaamheden.
Dat cardiologen geld ontvangen uit de medische industrie, is op zich gebruikelijk. Medisch specialisten in streekziekenhuizen zijn vaak zelfstandig ondernemer, en worden door ziekenhuizen ingehuurd via een zogenaamde maatschap. Zo is het ook verklaarbaar dat betalingen uit de medische industrie via eigen rechtspersonen lopen.
Wel zijn de bedragen die cardiologen ontvangen groot, zeker als je kijkt naar wat hun eigen ziekenhuis ontvangt:
De vraag is waarom de cardiologen via eigen bv's en stichtingen gesponsord worden voor onderzoek. Dat gebeurt namelijk niet overal.
"Als een arts door een medisch bedrijf betaald wordt voor bijvoorbeeld onderzoek, dan doet hij dat in mijn ziekenhuis, met mijn patiënten en mijn faciliteiten", zegt een ziekenhuisbestuurder die anoniem wil blijven. "Dat onderzoeksgeld is dus míjn geld. Er is geen sprake van dat artsen dat krijgen."
De verklaring is dat het voor medische bedrijven van belang is om de relatie met cardiologen goed te houden, omdat zij meebeslissen over de aankoop van middelen in het ziekenhuis. Het sponsoren van onderzoeken en onderwijs is voor hen dus een vorm van marketing.
"Een medisch specialist die vindt dat een bedrijf fantastisch en belangrijk onderzoek heeft gefinancierd, kan daardoor toch anders gaan denken over de middelen die ze leveren. Ook al is dat middel minder goed", zegt Rob van Eijbergen, hoogleraar Integriteit. "Maar dat mag geen rol spelen, want het gaat om de volksgezondheid en publiek geld."
Wat ook opvalt: meerdere bv's en stichtingen met grote betalingen staan ingeschreven op het privéadres van een arts. Zo heeft het ziekenhuis al helemaal geen zicht meer op de activiteiten van de specialisten.
Het brengt ons tot de vraag: weten de ziekenhuisbesturen eigenlijk wel af van deze betalingen? De wettelijke regels schrijven voor dat een arts vooraf schriftelijk toestemming moet vragen voor de contracten. Ook staat dat in de Gedragscode Medische Hulpmiddelen.
We pluizen de bv's en stichtingen van de cardiologen zo goed mogelijk uit. We verzamelen en bundelen vervolgens de betalingen aan de hartspecialisten van negen ziekenhuizen, en sturen die naar de negen Raden van Bestuur. Onze vraag: wist u van deze betalingen, en heeft u er toestemming voor verleend?
Zeven ziekenhuizen laten weten dat de informatie van NOS en Nieuwsuur nieuw is. Drie daarvan zijn niet eens op de hoogte van het feit dat hun cardiologen de stichtingen en bv's hadden.
Bestuurders reageren wisselend. Verrast, maar we worden ook bedankt voor het in beeld brengen van rechtspersonen van de specialisten. Desondanks wil geen van de ziekenhuisbestuurders of cardiologen die we daarom vragen ons op camera te woord staan.
Opvallend is ook dat de ziekenhuizen in de reacties hun cardiologen in bescherming nemen. Mogelijk is dat te verklaren door de afhankelijkheid van de ziekenhuizen van hun specialisten. Als door een conflict tussen bestuur en cardiologen de hartzorg van een ziekenhuis stilvalt, levert dat grote schade op voor het ziekenhuis.
Beroepsvereniging: zelf afspraken maken
Ook de beroepsvereniging van cardiologen, de Nederlandse Vereniging van Cardiologen wil niet meewerken aan onze uitzending. Op onze vragen gaat de vereniging niet inhoudelijk in. "Hoe maatschappen, individuele artsen en/of ziekenhuisafdelingen de vergoeding hiervoor regelen is aan hen om met hun eigen ziekenhuis of maatschap af te spreken", laat directeur Wia Timmerman weten.
De vereniging zelf ontving ook grote bedragen van de medische bedrijven: in drie jaar tijd ruim 1,7 miljoen euro. Daarnaast hebben ze nog een bv voor commerciële activiteiten, waar ruim 619.000 euro naar is overgemaakt.
'Eigen gedragscode adequaat'
Nefemed, de belangenvereniging van de leveranciers van medische hulpmiddelen, wilde ook niet op camera reageren. De vereniging zegt "geen zicht" te hebben op de individuele contracten, maar desondanks de eigen gedragscode als een adequaat middel te beschouwen.
"Indien het desondanks toch zo mocht zijn dat er in individuele gevallen geen aantoonbare voorafgaande goedkeuring is verkregen, wil dat overigens niet zeggen dat de overeenkomsten als zodanig niet aan de inhoudelijke voorwaarden van de GMH-code voldoen", zegt directeur Michiel van Campen.
Ook de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid) wilden niet in onze uitzending reageren.
De integrale reacties van alle betrokkenen die we hebben gesproken, staan hieronder: