Nieuw onderzoek: bladgoud van Gouden Koets kwam uit Suriname

Waar komt het bladgoud vandaan waarmee de Gouden Koets is overdekt? Die vraag hield de conservator van het Amsterdam Museum lang bezig, en nu is er een antwoord: waarschijnlijk kwam het uit een goudmijn in Suriname. Dat blijkt uit onderzoek van het museum in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam, NICAS en het Naturalis Biodiversity Centre.

De koets dateert uit 1898. Het was een geschenk aan koningin Wilhelmina van de bevolking van Amsterdam. De makers vonden dat de staatsiewagen het hele toenmalige Koninkrijk der Nederlanden moest belichamen. Zo zat er vlas in uit Zeeland, leer uit Brabant, hout van Java en ivoor uit Sumatra.

Maar waar het bladgoud precies vandaan kwam, was tot nog toe niet bekend. Waarschijnlijk niet uit toenmalig Nederlands-Indië, want in een brochure uit 1898 werd expliciet gemeld dat het niet was gelukt om het goud voor het rijtuig uit Celebes te halen. Er werd wel gedacht aan Suriname, maar daarvoor was geen bewijs.

Fabriek afgebrand

De fabriek die betrokken was bij de vergulding was afgebrand, en daarmee ook de mogelijke aankoopbewijzen van het bladgoud, vertelt conservator Annemarie de Wildt van het Amsterdam Museum. In dat museum was de koets tot februari dit jaar te zien.

"Toen dacht ik: kunnen we er niet op een natuurwetenschappelijke manier naar kijken?" De Wildt zocht contact met de Vrije Universiteit Amsterdam en er werd een onderzoek in gang gezet.

'Vingerafdruk'

Omdat Nederlands-Indië onwaarschijnlijk was, besloten de onderzoekers monsters van het bladgoud van de Gouden Koets te vergelijken met goud uit de voormalige kolonie Suriname en uit Zuid-Afrika, eveneens een land met goudmijnen waarmee Nederland historische banden had.

Maar makkelijk was het niet, legt hoogleraar Petrologie Gareth Davies uit. Om het goud te kunnen matchen, keken de onderzoekers naar een soort 'vingerafdruk' van het goud: loodisotopen die worden gevormd door het radioactieve verval van de elementen uranium en thorium.

Alleen bleek het bladgoud op de koets 'vervuild': het bleek deeltjes lood van meer dan een eeuw luchtvervuiling te bevatten, bijvoorbeeld uit benzine. Ook was er loodhoudende verf en lijm gebruikt op delen van het koninklijke karos. Wat het nog lastiger maakte was de fijnheid van het bladgoud, dat 100 keer dunner is dan een haar.

Het kostte vier maanden om een geschikt monster te isoleren:

Toen dat was gelukt, bleek dat het goud van de Gouden Koets sterk verschilt van de monsters uit Zuid-Afrika en het meest overeenkomt met goud uit een goudmijn aan de Surinamerivier, in de regio Brokopondo.

Die ontdekking kan discussie opleveren. De Gouden Koets is al omstreden, vooral vanwege het zijpaneel Hulde der koloniën.

Daarop is een witte vrouw op een troon te zien, met daaromheen mensen met een donkere huidskleur die voor haar buigen en geschenken aan haar voeten leggen:

Vanwege de discussie besloot koning Willem-Alexander in januari dit jaar de Gouden Koets ook na de restauratie van het rijtuig voorlopig niet meer te gebruiken.

De Wildt is door de tentoonstelling in haar museum vertrouwd met de uiteenlopende sentimenten rond de koets. "Er zijn mensen die zeggen: smelt het goud van de koets maar om en stuur het terug naar Suriname, maar dan kom je in de discussie over het slavernijverleden en herstelbetalingen die ook in andere landen bestaat."

Debat

Veel zou dat overigens niet opleveren: het bladgoud is zo dun, dat voor een vierkante meter koets maar 1 gram goud nodig was. Teruggave zou dus vooral symbolisch zijn, denkt de museumconservator. "Nu we dit weten, ben ik vooral nieuwsgierig wat de nieuwe informatie gaat oproepen. Het past in het grote debat: hoe gaat Nederland om met het koloniale verleden?"

Dat de onthulling komt op het moment dat premier Rutte aan een werkbezoek aan Suriname begint is toeval, zegt De Wildt. De bekendmaking was gepland rond Prinsjesdag. "Het is de eerste keer dat de Gouden Koets officieel niet wordt ingezet. Dat leek een goed moment om dit stukje van de puzzel te presenteren."