Boer Mark gooide het roer al om, en dat 'kunnen grote groepen boeren ook'
Hoe ziet een toekomst eruit met minder stikstofuitstoot, meer natuur én boeren? "Meer kleinschalige landbouw. Met schoon water, schone lucht, meer weidevogels, mooier landschap om te zien en meer dieren in de wei."
Dat model was eerder maar voor een heel kleine groep boeren rendabel, maar deze rigoureuze verandering is nu voor veel meer bedrijven mogelijk, denkt Martha Bakker, hoogleraar landgebruikplanning aan de Wageningen University. Ze ziet de stikstofcrisis als een kans om de intensieve veeteelt zoveel mogelijk in te ruilen voor zogeheten extensieve landbouw, waarbij veel aandacht is voor de natuur.
"Het beleid wordt erop ingericht om dit financieel mogelijk te maken voor heel grote groepen boeren", zegt Bakker. Ze vindt dat 'natuurvriendelijke' landbouw gezien moet worden als publieke dienst, waar we met z'n allen voor moeten betalen.
Boer Peter Venner en zoon Mark besloten het roer om te gooien. Ze nemen afscheid van hun koeien en beginnen een voedselbos met peren, hazelnoten, bessen en nog veel meer:
Decennialang zette Nederland in op schaalvergroting. Boeren konden naar hartenlust lenen om hun veestapel uit te breiden. Dat breekt de boeren nu op, zegt Jan Douwe van der Ploeg, emeritus hoogleraar rurale sociologie. "Boeren zitten daarom nu vast in die route. Met hoge schulden als gevolg."
Bakker snapt daarom de frustraties bij boeren. "Er is decennialang geen visie vanuit de overheid geweest, het werd een race to the bottom." Ook Van der Ploeg snapt de frustraties. Hij zegt dat de overheid medeverantwoordelijk is voor de situatie waar de boeren nu in zitten.
'Niet alleen stikstof'
Er was lang te weinig ruimte voor andere manieren van boeren, zegt Van der Ploeg. "Initiatieven om het anders te doen hebben te weinig de kans gekregen. Boeren die dat wel hebben gedaan krijgen vaak een deel van de rekening gepresenteerd voor de problemen die anderen gecreëerd hebben. De grote bedrijven zijn gegroeid en hebben gezorgd voor het stikstofprobleem."
Dat de grote boerenbedrijven nu in de problemen komen, ligt niet alleen aan de stikstofmaatregelen, zegt Van der Ploeg. "De komende jaren zal krachtvoer veel duurder worden, kunstmest wordt duurder, energie ook. En de rente gaat omhoog en er komt een importheffing op eiwit. Dus intensieve bedrijven zouden sowieso in de problemen komen."
'Scala aan mogelijkheden'
Is er dan helemaal geen ruimte meer voor intensieve veehouderij? Hoogleraar Bakker denkt dat dit nog maar beperkt het geval zal zijn. Ze denkt dan aan complexen op een industrieterrein. Het op grote schaal gebruiken van vruchtbare grond om mensen te voeden moet wel mogelijk blijven.
Voor 'natuurbewuste' landbouw zijn er allerlei verschillende opties. "Dat hoeft niet voor iedereen een voedselbos te zijn, er is een heel scala aan mogelijkheden", zegt Bakker. Ze denkt bijvoorbeeld aan boeren die minder dieren hebben, maar hoogwaardige producten verkopen. Of boeren die doen aan landschaps- of natuurbeheer.
"Maar deze verandering kost tijd en geld. Geld is er wel, tijd wat minder. Het is een lastige puzzel."
