Romeins heiligdom ontdekt: 'Hier gaan specialisten nog jaren van smullen'

Altaren, godenbeelden, resten van offers aan bijvoorbeeld Mercurius en Hercules Magusanus: archeologen hebben in de buurt van het Gelderse Zevenaar een heiligdom uit de Romeinse tijd ontdekt. Betrokkenen noemen de relatief goed bewaard gebleven vondst uniek voor Nederland.

Het tempelcomplex werd gevonden in Herwen-Hemeling, vlak bij Duitsland en precies op de Limes, de voormalige noordelijke grens van het Romeinse Rijk. Archeologische vrijwilligers van vereniging AWN stuitten eind vorig jaar in een kleiwinningsgebied op de eerste resten.

"We vonden hier vlak bij een kiezelbed", blikt een van hen terug in een video. "En toen dachten we: zou dat een Romeinse weg kunnen zijn? Dat zou wel heel spectaculair zijn."

De vrijwilligers meldden hun vondst bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, waarna archeologisch onderzoeksbureau RAAP aan de slag ging met grootschaliger opgravingen.

"Een van de eerste vondsten die we deden, gaf ons meteen het idee dat er iets bijzonders aan de hand was", vertelt RAAP-projectleider Eric Norde. Zijn archeologenteam vond meerdere intacte fibulae uit de 1e eeuw na Christus, waarmee de Romeinen hun kleding vastspeldden.

De mantelspelden waren relatief nauwkeurig te dateren, aldus Norde, omdat de Romeinen "vrij modieus" waren. "De manier waarop de spelden gemaakt zijn, de vorm van de versiering en de manier waarop de naald bevestigd is, veranderden daardoor behoorlijk snel."

Bekijk hieronder zo'n mantelspeld en andere opgegraven voorwerpen:

In Nederland zijn al eerder resten van Romeinse heiligdommen gevonden, onder meer in Elst en Nijmegen. Maar nooit eerder was het aangetroffen tempelcomplex zo compleet als dat in Herwen-Hemeling.

Waarschijnlijk werd het heiligdom vooral gebruikt door Romeinse soldaten: er zijn op het terrein ook onderdelen van harnassen en wapens gevonden. Ook zijn er veel dakpanstempels opgegraven en het Romeinse leger was destijds actief in de dakpanindustrie.

Goden en godinnen

Behalve het tempelgebouw en kuilen met offerresten hebben archeologen veel zogeheten votiefstenen blootgelegd: kleine altaren waarmee soldaten en officieren een god of godin bedankten voor het vervullen van hun wens.

"Complete votiefstenen worden in Nederland heel zelden gevonden", zegt Norde in de video van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Volgens hem zijn de bij Zevenaar aangetroffen stenen zo goed bewaard gebleven dat de tekst die erop stond nog steeds leesbaar is. "We kunnen straks achterhalen wie de steen heeft opgericht en aan welke god die was gericht."

Hieronder zie je de blootlegging van een votiefsteen (en andere foto's van de opgravingen):

En dan is er nog de waterput, waarbij Norde en zijn team naar eigen zeggen van de ene verbazing in de andere vielen. Bij de put is namelijk ook een grote stenen trap gevonden, die naar beneden leidde.

"We begonnen ons af te vragen of we hier wel met een gewone simpele waterput te maken hebben, of dat dit misschien toch meer een functie heeft gehad binnen het heiligdom zelf, bijvoorbeeld voor een rituele reiniging."

Door de inscripties op votiefstenen die de archeologen in de put hebben gevonden, weten ze in ieder geval wel precies hoe oud die is: "Door de vorm van de letters, de aanhef van de steen en de munten die we hier ook hebben gevonden, kunnen we vrij precies bepalen dat deze waterput hier rond 220-230 heeft gestaan."

'Nog jaren smullen'

Volgens Tessa de Groot, archeoloog bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, leveren dit soort inscripties een schat aan informatie op. "Over welke eenheden in de buurt gestationeerd zijn geweest, maar ook over hoe zo'n tempel werd onderhouden. En dat soldaten daar dus naartoe gingen om stenen op te richten voor specifieke goden. Hier gaan specialisten nog jaren van smullen."

Erfgedeputeerde Peter Drenth van de provincie Gelderland zegt dat de provincie onverwachts een bijzondere Romeinse vindplaats rijker is. "We gaan nu deze prachtige vindplaats zo goed mogelijk onderzoeken en laten zien aan de inwoners van Gelderland."

Meerdere topstukken uit de vindplaats zijn vanaf vrijdag te zien in Museum Valkhof in Nijmegen.