Mishandeling en vernedering: zo is het om te vluchten uit bezet Zuid-Oekraïne
De dertigers Maksim en Mykyta hielden het niet meer vol. De inwoners van de Zuid-Oekraïense stad Melitopol weigerden onder Russische bezetting te leven en besloten te vluchten. Dat ging gepaard met langdurige ondervragingen, mishandeling en vernedering door Russische grenswachten en militairen.
Hun stad, op de route tussen Marioepol en de Krim, viel in de eerste dagen van de Russische invasie in Russische handen. Daarna brak een onzekere tijd aan, met geldtekorten, zoektochten naar voedsel en harde repressie.
De Russische bezettingsmacht houdt jonge mannen als Maksim en Mykyta niet per se tegen. Integendeel, door kritische Oekraïners te laten vertrekken, wordt voorkomen dat zij zich later aansluiten bij een verzetsgroep. De vertrekkers kunnen bovendien worden neergezet als Oekraïners die niet "bevrijd" willen worden van het "neonazisme".
Dat betekent niet dat een vluchtpoging eenvoudig gaat. Wegkomen uit bezet gebied kan alleen via Russische controleposten langs de frontlinie.
Ondervraging over de roebel
Maksim en Mykyta, die tot de invasie als sportjournalisten werkten, smeedden een vluchtplan. Dwars door vijandig gebied: via de geannexeerde Krim naar het Russische vasteland, om van daaruit per bus naar Georgië te reizen.
Eind april ging het tweetal goed voorbereid op reis. Ze wisten de chatgeschiedenis op hun telefoon: je weet nooit welke berichten je in de problemen brengen. "Het is wel spannend, als Oekraïner in een land vol Russen reizen", is het laatste chatbericht voor vertrek.
Om de Krim te betreden moesten ze een ondervraging door Russische militairen doorstaan. Maksim had geluk: "Ik kreeg alleen wat provocerende vragen, bijvoorbeeld hoe het kon dat de koers van de roebel overeind blijft, ondanks de oorlog." De Oekraïner ging er nauwelijks op in. Dat werkte: Maksim kon doorreizen.
Kennelijk vonden ze de naam van Mykyta raar en lelijk.
Hoe anders was dat voor Mykyta. Het begon al bij de paspoortcontrole. "De Rus begon zijn 'domme' naam te bespotten. Het is gewoon de Oekraïense versie van de Russische naam Nikita, maar kennelijk is het raar en lelijk voor die Russische militair." Op Mykyta's telefoon werd een afbeelding gevonden van een verlichte stad in het donker. Een gedownload plaatje, te gebruiken als schermachtergrond. "Maar de Rus beweerde dat het een nazi-fakkeltocht was", een strafbaar feit.
Terwijl Maksim van niets wist, werd Mykyta urenlang vastgehouden in de controlepost. Hij werd geslagen, voortdurend ondervraagd en gedwongen 210 sit-ups te doen, vertelt hij. Op een gegeven moment werden zijn ogen afgeplakt en zijn handen vastgebonden. Hij moest bidden, terwijl de ondervrager zijn geweer herlaadde om hem schrik aan te jagen.
Uiteindelijk werd hij teruggebracht naar Melitopol. Maksim kon op de Krim blijven, maar keerde terug om z'n vriend te zoeken. "Ik wist niet of hij nog in leven was. Na een nacht vond ik hem weer."
Poging 2
Het tweetal ondernam een paar weken later een nieuwe poging. Noordwaarts dit keer, met vier anderen in één auto naar Zaporizja, een stad aan de Oekraïense zijde van het front. Wat normaal een ritje van twee uur is, nam drie dagen in beslag. "We moesten bij een checkpoint heel lang wachten. Waarom? Geen idee, om te laten zien dat zij de baas zijn, denk ik."
Het meegenomen eten en drinken was al snel op. "En het was enorm heet", vertelt Maksim. "Maar het slapen was het zwaarst: met zes man in één auto."
Bij de controle was Mykyta opnieuw het pispaaltje van Russische militairen. "Ze wilden controleren of hij pro-Oekraïense tattoos had." Tussen alle wachtende auto's moest hij zich ontkleden. Eenmaal volledig naakt bleek: geen tatoeage te vinden.
Inmiddels zijn de twee in Kiev, waar ze samen een appartement bewonen en werk hebben gevonden. Beide vluchtpogingen zullen vooral voor Mykyta traumatische herinneringen blijven. Ze hopen snel terug te keren naar Melitopol, maar pas als de Russische bezetter is verdreven.
