Behoudt Orbán de macht? En vijf andere vragen over de Hongaarse verkiezingen
Zondag wordt beslist of de Hongaarse premier Viktor Orbán, met twaalf jaar de langstzittende regeringsleider in de Europese Unie, nog langer aan het bewind blijft. De bijna 8 miljoen stemgerechtigde Hongaren gaan naar de stembus voor parlementsverkiezingen.
Voor het eerst in jaren krijgt Orbáns partij Fidesz serieuze concurrentie: zes oppositiepartijen hebben zich verenigd achter één kandidaat: Péter Márki-Zay.
Zes vragen en antwoorden over deze verkiezingen:
1. Hoe eerlijk zijn de verkiezingen?
Hongarije is het enige EU-land dat door denktank Freedom House is bestempeld als "deels vrije democratie". Volgens de Hongaarse historicus Ferenc Laczó (Universiteit van Maastricht) is het land een "democratie in de meest minimale vorm". "De verkiezingen zijn vrij, maar niet eerlijk. Het is alsof je een voetbalwedstrijd speelt op een heuvel: de tegenstander kan wel winnen, maar moet heel hard trappen."
Het ongelijke speelveld komt door meerdere factoren. Zo zijn kiesdistricten aangepast in het voordeel van Fidesz, het zogeheten 'gerry-manderen'. "Er zijn kunstmatige regio's gecreëerd waarbij Fidesz-stemmers plotseling in de meerderheid zijn", aldus Laczó. "Uit onderzoeken is gebleken dat Fidesz daardoor een voordeel van 5 procent heeft bij de verkiezingen."
Ook qua media-aandacht heeft Fidesz een enorme voorsprong, vertelt politicoloog en oud-minister András Bozóki. "80 procent van de media staat onder controle van de staat of van vertrouwelingen van Orbán. Jongeren weten online wel onafhankelijke informatie te vinden, maar oudere kiezers kijken vooral televisie."
Om meer Hongaren van onafhankelijke informatie te voorzien, is er een speciale 'print-het-zelf-krant'. We gingen mee met de makers:
Dan het geld. Volgens de ngo Transparancy International heeft Fidesz acht keer meer besteed aan billboardcampagnes dan de oppositie. "Ook worden overheidscampagnes misbruikt ten behoeve van Orbán", zegt Laczó. "Zo werd propagandapost gestuurd naar de adressen van mensen die zich hadden aangemeld voor corona-informatie."
2. Wat zijn de belangrijkste thema's?
Alle verkiezingsthema's worden overschaduwd door de oorlog in Oekraïne (daarover zo meer). Tot de Russische invasie begon, lag de focus van de oppositiecampagne vooral op corruptie. Dat is volgens kiezersonderzoeken een van de belangrijkste zorgen van Hongaarse kiezers. Veel Europese subsidies komen terecht bij grote bedrijven in de kring van Orbán, doordat openbare aanbestedingen oneerlijk zouden verlopen.
Eerder leek het fel bekritiseerde verbod op lhbti-voorlichting aan minderjarigen een belangrijk thema te worden, vertelt Laczó. De zogeheten anti-homowet wordt morgen, tegelijk met de parlementsverkiezingen, in een referendum voorgelegd aan het volk. "Maar het is op dit moment geen topic meer." Márki-Zay zet nauwelijks in op het thema, omdat de oppositiepartijen er verschillend over denken.
De uitslag van het referendum is pas geldig bij een opkomst van minimaal 50 procent. De oppositie heeft daarom opgeroepen tot een boycot. In 2016 werd een referendum over Europese asielregels eveneens na een boycot ongeldig verklaard, hoewel Fidesz de uitslag als 'politiek geldig' bestempelde.
3. Welke rol speelt de oorlog in Oekraïne?
De inval in Oekraïne heeft Orbán in een lastig parket gebracht. "Hij balanceerde altijd tussen Brussel en Moskou, maar dat is niet meer vol te houden", zegt politicoloog Bozóki. "Zijn positie is nu dat hij 'voor vrede' is, omdat hij de pro-Russische kiezer niet tegen het hoofd wil stoten", vult Laczó aan. "Veel kiezers hebben een positief beeld van Poetin, doordat aan Fidesz gelieerde media het Kremlinverhaal vertellen."
Orbán wordt gezien als een vriend van Poetin. Drie weken voor de oorlog in Oekraïne was hij nog in Moskou. "Mensen denken dat hij aan Poetins zijde blijft staan omdat Russische staatsbedrijven meebouwen aan een Hongaarse kerncentrale", zegt Bozóki.
Hongarije levert geen wapens aan buurland Oekraïne en is terughoudend over verdere sancties tegen Rusland. Márki-Zay bepleit juist een harde opstelling tegen Rusland, in lijn met de NAVO- en EU-bondgenoten. Die positie wordt in regeringsgezinde media uitgelegd als een pleidooi voor militaire inmenging in Oekraïne.
De oorlog in Oekraïne zal niet tot grote electorale verschuivingen leiden, denkt Laczó. "Fidesz-stemmers zullen nog meer achter hun leider gaan staan, terwijl oppositiestemmers juist gesterkt worden in hun overtuiging dat verandering nodig is."
4. Wat gebeurt er als Orbán de meerderheid behoudt?
Sommige commentatoren noemen de verkiezingen "de laatste kans om de democratie in Hongarije te redden". Historicus Laczó ziet dat anders. "De oppositie zal hoe dan ook sterker worden nu ze één blok wordt, ook bij verlies. Ze zal niet meer bestaan uit kleine partijen die onzichtbaar en machteloos zijn." Ook verwacht hij dat Fidesz niet opnieuw een twee derde meerderheid behaalt. Dat is de drempel om grondwetswijzigingen door te voeren.
Het is nog onduidelijk hoe Orbán zich verder zal ontwikkelen, zegt Laczó. "Hij is vanwege het Rusland-standpunt geïsoleerd geraakt binnen Europa, doordat hij zijn bondgenoot Polen kwijt is geraakt." Een zogeheten Visegrad-overleg van Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije werd om dezelfde reden afgeblazen. Orbán is dus niet meer verzekerd van zijn 'illiberale' front tegen Brussel.
5. Wat gebeurt er als de verenigde oppositie wint?
Vrijwel het enige dat de oppositiepartijen bindt is de afkeer van Orbán, maar politicoloog Bozóki denkt niet dat het anti-Orbánfront na de verkiezingen uit elkaar zal vallen. "Ze zullen de ministeries onderling wel verdelen."
Het belangrijkste doel is het "herstel van de democratie", onder meer door een nieuwe grondwet op te stellen. Het is echter de vraag of de partijen veel voor elkaar kunnen krijgen, omdat voor grondwetswijzigingen een tweederdemeerderheid nodig is. "Het is uitgesloten dat ze zoveel zetels behalen", stelt historicus Laczó.
Daarnaast zijn op invloedrijke posities Fidesz-figuren benoemd, van de openbaar aanklager tot de mediatoezichthouder. Onlangs trad nog Fidesz-lid Katalin Novák aan als nieuwe president. "Er blijft daardoor een deep state van Fidesz bestaan," aldus Bozóki.
6. Hoe spannend wordt het?
In de peilingen gingen Fidesz en de verenigde oppositie maandenlang nek-aan-nek, maar sinds januari staat Orbáns partij in de meeste peilingen op voorsprong. De opkomst lijkt veel hoger te worden dan voorgaande edities, wat weer in het voordeel van de oppositie kan zijn. Door het complexe kiesstelsel kan de oppositie meer stemmen krijgen dan Fidesz, maar desondanks verliezen.
De zetels worden voor ruim de helft verdeeld via een districtenstelsel. De districten van Boedapest zullen naar Márki-Zay gaan; de plattelandsregio's naar Fidesz. "In slechts 20 tot 25 districten spant het erom", zegt Bozóki. Een kleine groep zwevende kiezers heeft daar de beslissende stem.
Er zijn grote zorgen over mogelijke kiesfraude. Donderdag werden gedumpte poststemmen van buitenlandse stemmers op een stortplaats gevonden. Er wordt onderzocht of er daadwerkelijk sprake is van stemfraude. Een burgerbeweging heeft extra veel waarnemers aangetrokken om de verkiezingen te controleren op mogelijke misstanden.
Een exitpoll wordt zondagavond verwacht. De definitieve uitslag volgt maandag.
