Beschuldigd en gecanceld? 'Het publiek denkt: dit kan niet door de beugel'

• Erika de Joode

  redacteur Online

Sinds de uitzending van BOOS over The Voice of Holland halen meldingen van grensoverschrijdend gedrag bijna dagelijks het nieuws. Gisteren kwam bijvoorbeeld nog naar buiten dat Telegraaf-journalist Mick van Wely op non-actief is gesteld vanwege klachten over seksueel ongewenst gedrag.

Hoe gaan we om met veronderstelde plegers van grensoverschrijdend gedrag? Op sociale media lijkt het niet ongewoon om iemand die in opspraak is geraakt aan de digitale schandpaal te nagelen. "Hoe heftiger de beschuldigingen, hoe feller mensen reageren", zegt mediawetenschapper Simone Driessen van de Erasmus Universiteit.

Driessen doet onderzoek naar onder meer de zogeheten cancel culture: het online uitsluiten van mensen die in de fout zouden zijn gegaan.

Pek en veren

"Het lastige is dat er vaak nog niets is bewezen", zegt ze. "Iemand wordt ergens van beticht en als publiek denk je: dat kan niet door de beugel. Als gevolg daarvan wordt iemand geboycot." Dat 'cancel-fenomeen' bestaat overigens al veel langer, legt Driessen uit, die erop wijst dat vermeende daders in de Middeleeuwen niet zelden met pek en veren door de straten werden gesleurd. "Maar door sociale media is het veel zichtbaarder geworden."

Ook bedrijven komen soms snel in actie. In het geval van The Voice stopten onder meer T-Mobile en Lidl meteen met het sponsoren van het programma. En toen rapper en acteur Bilal Wahib vorig jaar in opspraak raakte omdat hij een minderjarige jongen online had uitgedaagd tegen betaling zijn geslachtsdeel te laten zien, deden veel Nederlandse radiozenders Wahibs muziek tijdelijk in de ban.

Radio-dj Sander Hoogendoorn opperde enkele weken daarna om Wahib een tweede kans te geven. Want hoe lang duurt zo'n ban, en wie gaat erover, vroeg hij zich af. Volgens onderzoeker Driessen was het slim om die vraag op te werpen. "Je maakt het dan bespreekbaar: wanneer heeft iemand genoeg boete gedaan?"

Overigens valt er voor mensen die echt zijn veroordeeld weinig goed te praten, zegt Driessen. Bij Wahib is dat niet het geval, want het kwam niet tot een rechtszaak tegen hem: justitie besloot de rapper niet te vervolgen, omdat het minderjarige slachtoffer daar geen behoefte aan zou hebben.

Ondanks dat is het imago van Wahib geschonden, denkt de mediawetenschapper. Het is een kwestie van "vergeven, maar niet vergeten", zegt ze. "Hij is muzikant en acteur en mag dat vak blijven uitoefenen, maar we weten wat hij als privépersoon op z'n naam heeft staan. Dat heeft toch invloed op hoe we hem zien."

Wanneer boycot je iemands muziek? Over die vraag discussieerden muziekkenner Leo Blokhuis en radio-dj Gerard Ekdom in 2019 bij Nieuwsuur:

Volgens imagodeskundige Zabeth van Veen zijn mensen op zich redelijk vergevingsgezind, vooral als in opspraak geraakte personen het boetekleed aantrekken. "Ontkennen is vaak de eerste neiging, maar als er bewijzen liggen, heeft dat geen zin. Een 'sorry' en therapie werken dan beter en vergroten de kans op een comeback."

Van Veen benadrukt dat dit wel afhankelijk is van de ernst van de beschuldigingen.

Het lastige is dat veel bewijzen vaak niet openbaar zijn, of pas veel later in een eventuele rechtszaak aan de orde komen - voor zover er al bewijzen zijn. In veel gevallen gaat het om een-op-een-situaties zonder getuigen. Vorige week werd acteur Manuel Broekman bijvoorbeeld vrijgesproken omdat er te weinig bewijs was voor de verdenkingen aan zijn adres. Hij was er door een 35-jarige vrouw van beschuldigd haar te hebben betast tijdens het nemen van een selfie.

Tijdelijk in de ban

Niet bij alle meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag komt het tot een rechtsgang. Marc Overmars stapte zondag in overleg met de rest van de Ajax-top zelf op als directeur voetbalzaken. Er liggen vooralsnog geen aangiftes tegen hem. De Telegraaf heeft journalist Mick van Wely na extern onderzoek op non-actief gezet. Van Wely zegt dat hij zijn werkzaamheden zal hervatten als hij "aan zichzelf heeft gewerkt".

Het is aan bedrijven zelf om te besluiten wat ze doen als er verhalen loskomen over grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, zegt onderzoeker Simone Driessen. "Soms handelen ze te snel, dat kan. Maar wat als de verhalen achteraf waar blijken te zijn? Het is een grijs gebied, er is geen eenduidig antwoord op de vraag wat je moet doen."

Volgens imagodeskundige Van Veen kan het soms ook goed zijn om iemand tijdelijk in de ban te doen. "Je schopt iemand dan niet meteen op straat, maar zoekt eerst goed uit wat er aan de hand is. Daarmee voorkom je onrust in je organisatie. Die verantwoordelijkheid heb je als werkgever."