Besmettelijker en misschien milder, omikron roept veel vragen op

We kennen B.1.1.529 nog geen twee weken als omikron, maar in die korte tijd heeft deze nieuwe variant van het coronavirus behoorlijk wat stof doen opwaaien. Reisbeperkingen, extra maatregelen (zoals in Engeland): omikron baart wetenschappers en overheden wereldwijd zorgen. Deze week kwamen wel enkele flarden aan nieuwe informatie naar buiten, maar onderzoekers benadrukken dat ons beeld van omikron verre van compleet is.

"We maken ons zorgen omdat we de handen al vol hebben aan het virus en de bestrijding daarvan", zegt viroloog Marion Koopmans van het Rotterdamse Erasmus MC. "Zo'n nieuwe variant maakt dat niet makkelijker en kan consequenties hebben voor hoe het de komende maanden verder gaat qua maatregelen. Dát is de zorg: mogen we ook een keer wind mee hebben?"

Besmettelijk

Wat maatregelen betreft: hoe besmettelijker een variant is, hoe meer er nodig is om het reproductiegetal onder de 1 te krijgen. En dat is precies waar de schoen wringt, want dit is waar wetenschappers het inmiddels over eens lijken: de omikronvariant verspreidt zich sneller dan eerdere varianten.

Ter illustratie: vandaag werd bekend dat het aantal geregistreerde besmettingen in Zuid-Afrika, waar de variant voor het eerst werd ontdekt, de afgelopen zeven dagen met 255 procent is toegenomen. Of dat komt doordat omikron besmettelijker is of doordat mensen minder 'immuun' zijn voor deze variant, is nog onduidelijk.

"Omikron is besmettelijker", zegt Koopmans, "maar de vraag is hoeveel besmettelijker. In bijvoorbeeld Zuid-Afrika, Engeland en Denemarken verspreidt de variant zich weliswaar snel, maar dat zijn toevallig ook landen waar nog relatief weinig beperkingen golden."

Ook de directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Tedros Adhanom Ghebreyesus, zei gisteren dat omikron wereldwijd snel rondgaat. Inmiddels is de variant in zeker 57 landen aangetroffen en de WHO verwacht dat dat aantal snel zal toenemen.

Milde klachten?

Volgens de WHO-baas zijn er aanwijzingen dat de omikronvariant gepaard gaat met een milder ziekteverloop dan delta, maar het is nog te vroeg om daarover conclusies te trekken.

Eerder zei deze Zuid-Afrikaanse huisarts geen reden tot paniek te zien, afgaande op de milde symptomen die zij en collega's van naburige ziekenhuizen bij patiënten zagen:

Vandaag maakte de WHO bekend dat de IC-bezetting in Zuid-Afrika tussen 14 november en 4 december, toen omikron daar al volop rondging, iets meer dan 6 procent was. De organisatie spreekt van "tekenen van hoop", omdat dat percentage relatief laag is in vergelijking met de derde golf in juli, toen de deltavariant dominant was.

"Er klinken inderdaad geluiden over een milder beeld", zegt viroloog Koopmans, die zelf ook laboratoriumonderzoek doet naar de variant. "Maar die zijn wel voorbarig. Juist omdat de verhouding tussen infecties met milde en heftige klachten bij dit virus zo scheef is, kun je op basis van een huisarts en honderd ziekenhuispatiënten weinig conclusies trekken." Bovendien: als door een hoge besmettelijkheid heel veel mensen worden geïnfecteerd, kan dat op den duur alsnog leiden tot meer ziekenhuisopnames.

Verder speelt mee dat de omikronvariant in Zuid-Afrika tot nu toe vooral bij relatief jonge mensen is aangetroffen, die minder kwetsbaar zijn dan ouderen. We kunnen pas meer zeggen over het ziekteverloop als een zogeheten populatiestudie is uitgevoerd, zegt Koopmans. Daarbij wordt de kans op opname van een grote en representatieve groep mensen onderzocht. "Daar is men nu ook mee bezig. Maar een zorgvuldige analyse vergt even tijd."

Vaccins

Hetzelfde geldt voor het onderzoek naar de effectiviteit van vaccinaties tegen de omikronvariant. Dinsdag kwamen de resultaten naar buiten van een kleinschalige Zuid-Afrikaanse studie onder twaalf mensen die waren ingeënt met Pfizer. De bescherming door antistoffen was bij hen veertig keer lager dan bij eerdere varianten.

Gisteren kwam daar een 'voorlopig laboratoriumonderzoek' van vaccinproducent Pfizer/BioNTech bij. De farmaceuten stellen dat drie prikken met hun vaccin - inclusief boosterprik dus - goed beschermen tegen de omikronvariant. Twee prikken zouden daarvoor niet volstaan.

"Je ziet in deze studies dat de antistoffen van mensen na een infectie of vaccinatie de omikronvariant minder goed afremmen", reageert Koopmans, die benadrukt dat het om kleine, voorlopige studies gaat, met ruwe data die met weinig details en achtergrondinformatie naar buiten zijn gebracht.

"Maar die neutraliserende antistoffen zijn maar één onderdeel van het hele pakket. We hebben ook niet-neutraliserende antistoffen, T-cellen en andere immuuncellen die een rol spelen. Er is nu misschien één component in de mix die minder goed werkt, maar dat maakt de vaccins niet meteen veel minder effectief."

Ook de hoofdonderzoeker van de Zuid-Afrikaanse studie zegt niet per definitie pessimistisch te zijn. "Dit is beter dan ik had verwacht van omikron", zegt hij op Twitter:

Het onderzoek naar de omikronvariant gaat ondertussen op volle toeren door. WHO-baas Tedros riep landen gisteren op om die studies nog verder op te voeren, om snel een completer beeld te krijgen van de variant.

Volgens Koopmans draait het uiteindelijk vooral om de vraag in hoeverre omikron invloed heeft op de antistof- en T-celrespons van mensen die verschillende vaccins en vaccincombinaties hebben gehad. "Worden die verminderd door omikron? Het definitieve bewijs moet komen van epidemiologische studies. Ik verwacht de komende weken veel nieuwe informatie, er wordt wereldwijd hard aan gewerkt en er komen dagelijks nieuwe gegevens."