Nieuw vaccin nodig door omikron? 'Virus is waarschijnlijk resistenter'

Waarschijnlijk is-ie al in Nederland: de nieuwe variant van het coronavirus, omikron. De variant is in Zuid-Afrika ontdekt, maar kan via allerlei routes naar ons land zijn gekomen.

Op dit moment hebben nog vrijwel alle coronapatiënten in Nederland de deltavariant. Maar als omikron besmettelijker blijkt te zijn dan delta, zal omikron op den duur dominant worden.

Hebben we dan allemaal een omikron-boosterprik nodig? Veel is nog onzeker.

Snelle verspreiding

Of de vaccins aangepast moeten worden aan omikron, hangt af van drie dingen, zegt Rogier Sanders, hoogleraar virologie en experimentele vaccinologie aan het Amsterdam UMC. Ten eerste: overdraagbaarheid.

"Berichten uit Zuid-Afrika lijken erop te duiden dat het virus sneller overdraagbaar is dan de deltavariant, maar dat moeten we nog afwachten." Het aantal positieve tests in dat land steeg de afgelopen weken opeens snel.

Het virus is ook al aangetroffen in andere landen, vooral in zuidelijk Afrika maar ook dichter bij huis: Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, België en Tsjechië. Het is 95 procent zeker dat omikron ook in Nederland is, zegt het RIVM.

Ten tweede: in hoeverre veroorzaakt het virus mildere of juist ernstigere ziekte dan oudere varianten? "Daar weten we nog helemaal niks van", zegt Sanders. Mocht je van omikron veel minder ziek worden, kan het juist goed zijn als deze variant sneller verspreidt.

De derde belangrijke vraag: is het nieuwe virus resistent tegen de immuniteit die we hebben opgewekt door vaccins of door eerdere infectie? Oftewel: is omikron sterker dan onze bescherming? "Ik denk dat we moeten aannemen dat dat virus resistenter is", zegt Sanders.

De reden voor zijn aanname komt erop neer dat omikron op een belangrijk punt veel meer is gemuteerd dan de eerdere varianten. Op het zogenoemde spike-eiwit, waarmee het virus zich aan menselijke cellen hecht, zijn 32 veranderingen aangetroffen ten opzichte van het oorspronkelijke virus. Dat zijn er veel meer dan bij eerdere varianten.

De huidige vaccins zijn juist ontworpen om antistoffen aan te maken die zich richten op het spike-eiwit. Toch denkt Marc Kaptein, de medisch directeur van vaccinmaker Pfizer Nederland, dat zijn vaccin genoeg beschermt tegen omikron. "Tot nu toe heeft het vaccin nooit aangepast hoeven worden. Het moet wel heel vreemd lopen wil de nieuwe variant niet meer vatbaar zijn."

Sanders is wat pessimistischer. "De mutaties in omikron kennen we voor een deel van de bètavariant. Die was minder gevoelig voor de vaccins."

Maar, zegt Kaptein, het zou kunnen dat de grote hoeveelheid mutaties de nieuwe variant juist zwakker maakt. "Dat kan betekenen dat het virus minder goed vermenigvuldigt. De bètavariant was wat minder vatbaar voor het vaccin, maar minder fit, en is daarom uitgedoofd."

Binnen 100 dagen nieuw vaccin

Wat als het vaccin tóch niet goed genoeg werkt? Dan kan Pfizer binnen 100 dagen een aangepast vaccin leveren, zegt Kaptein. "We kunnen de genetische code van de nieuwe variant in ons vaccin inbrengen. Dat kan binnen weken." Sanders beaamt: "Dat is redelijk makkelijk. Dat is dus goed nieuws."

De volgende stap is testen op mensen. "We testen op enkele tientallen vrijwilligers of de immunologische reactie overeenkomt met wat je wil", zegt Kaptein.

Is dat het geval, moeten de keuringsinstanties nog goedkeuring geven. "Die weten natuurlijk al heel veel van ons vaccin."

Zowel vaccinproducent Moderna als Pfizer onderzoeken of ze hun vaccin inderdaad moeten aanpassen. Of iedereen dan ook echt een omikron-boosterprik moet krijgen, hangt weer af van de besmettelijkheid en hoe ziek je wordt van omikron. En van de extra bescherming van de boosterprik die we nu of binnenkort kunnen krijgen.

Sanders: "We zien met delta al dat mensen die twee keer gevaccineerd zijn wel besmet raken, maar dat de kans dat ze in het ziekenhuis terechtkomen uiterst klein is."