Held of dictator? Betogende Tunesiërs verdeeld over president Saied

• Gulsah Ercetin en Lennard Swolfs

  redacteuren Buitenland

De feiten zijn onomstreden: de Tunesische president Kais Saied heeft in juli de premier ontslagen en het parlement geschorst. Over hoe die zet geïnterpreteerd moeten worden, verschillen landgenoten van mening.

Voorstanders noemen het een noodzakelijk kwaad, bedoeld om corruptie aan te pakken. Critici vinden het een staatsgreep: door het ontslag van de premier ligt alle macht nu bij de in 2019 verkozen Saied. Deze Tunesiërs zijn bang dat hij steeds meer macht naar zich toetrekt.

Zo zijn afgelopen week een televisiejournalist en een parlementslid opgepakt, omdat ze in een uitzending kritiek hadden op de president. Het parlementslid werd een paar dagen later vrijgelaten. Het tv-station waar het gesprek tussen de twee te zien was, is inmiddels uit de lucht.

Journalist Fairouz Ben Salah die in Tunis woont volgt de ontwikkelingen op de voet. "Een van de organisatoren van het protest is onlangs lastiggevallen door de politie, dat is gewoon intimidatie. Wegen naar het protest worden geblokkeerd. De polarisatie neemt toe. Het gaat zelfs zo ver dat er borden zijn met de namen van tegenstanders. Volgens de aanhangers zijn dat verraders en zouden ze 'gelyncht' moeten worden."

Tegelijkertijd zijn er ook demonstraties van voorstanders van de president. Volgens Ben Salah zien veel Tunesiërs Saied als een held, als de man die een einde heeft gemaakt aan een regering die niet functioneerde. Met politici die corrupt zijn en een slechte economie snakken de mensen volgens haar naar verandering.

"Er waren regelmatig vechtpartijen in het parlement", zegt Ben Salah. "Tijdens corona hadden ze in Tunesië te weinig vaccins, geen zuurstofmaskers, mensen gingen dood. Je moet je voorstellen dat mensen dan op tv zien hoe parlementariërs elkaar te lijf gaan. Dan is het niet zo gek dat je dan denkt dat de democratie niet werkt."

Held of dictator?

Hajer Harzi, die in Tunesië familie heeft wonen en de ontwikkelingen nauwgezet volgt, ziet de actie van de president juist niet als een staatsgreep. "Hij is geen militaire activist, de president is democratisch gekozen. Hij heeft naar zijn eigen volk geluisterd en gezien dat het volk lijdt onder armoede. Mijn familie is opgelucht. Ze hopen op een nieuw bestuurssysteem, dat hij de corruptie aanpakt en dat iedereen krijgt waar hij recht op heeft."

De acties van de president stuitten in het land op toenemende tegenstand omdat die sterk doen denken aan het bewind onder Ben Ali. Hij kwam in 1987 aan de macht na een staatsgreep en bleef tot eind 2011 president. De oppositie werd onder zijn bewind met harde hand onderdrukt en er was veel armoede en corruptie. Tegenstanders van Saied noemen hem een dictator die zelfs verdergaat dan Ben Ali.

"Nu is er een man aan de macht die alle regels aan zijn laars lapt. Er zijn helemaal geen wetten, hij regeert per decreet, zegt Ben Salah. Saied heeft inmiddels een premier aangesteld, "maar niemand weet wat haar verantwoordelijkheden zijn. Dat staat in de grondwet, maar die geldt niet meer."

Na het aftreden van president Ben Ali in 2011 werd Tunesië een democratie. Maar die staat volgens tegenstanders van de president nu op het spel. Bekijk hier hoe de jonge Tunesische democratie in deze chaos terecht is gekomen:

Saied wil de grondwet aanpassen en een presidentieel stelsel invoeren. "Ik houd mijn hart vast wat er nu gaat gebeuren", zegt de Tunesische Nederlander Besma Mcharek. Ze heeft als kind in Tunesië gewoond en vreest dat de geschiedenis zich zal herhalen. Volgens haar wachten veel mensen nu af.

"Toen Ben Ali net aan de macht kwam werd hij ook als redder gezien en als held onthaald. Mensen waren toen voorzichtig optimistisch en dat zie ik nu ook. Ik heb zelf ook op de huidige president gestemd, maar als ik zie hoe het nu gaat, dat er een vijand wordt aangewezen dan maak ik mij ernstig zorgen over het democratisch proces."

Die vijand is de grootste politieke partij van het land, de gematigd islamitische Ennahda. Volgens haar doet de president hetzelfde als Ben Ali in zijn periode aan de macht: zo de aandacht afleiden van de werkelijke problemen, zoals de groeiende criminaliteit en de verslechterende economie.

"De mensen die nu zo positief zijn, zijn in feite voor een dictatuur", vindt ze. "Die mensen kijken naar de korte termijn. De beslissingen die nu worden genomen zijn niet bevorderlijk voor de economie. Je laat een jonge generatie achter met alleen maar schulden."

Economie

Ze vraagt zich dan ook af hoelang de oppositie kritisch mag blijven op het politieke proces. Hajer Hazir kijkt daar heel anders tegenaan. Volgens haar is het nu voor de Tunesiërs belangrijker om rond te kunnen komen dan op te komen voor je idealen. Door de torenhoge prijzen kunnen veel mensen volgens haar niet eens meer voedsel betalen.

"Leuk die vrijheid van meningsuiting, maar ik hoor mensen zeggen dat als hun buik niet vol is en je de huur niet kan betalen, dat ze niks hebben aan vrijheid van meningsuiting. De criminaliteit blijft toenemen, er is sprake van terrorisme en vrouwen worden op straat vermoord, simpelweg omdat ze goud dragen."

Kritiek uit Europa

Inmiddels hoor je voorzichtig kritische geluiden vanuit Europa: Tunesië moet de grondwet respecteren. Maar volgens Ben Saleh zal Europa daar nooit consequenties aan verbinden. "Europa heeft Tunesië nodig als het gaat om bestrijden van illegale migratie. Tunesië is op dit moment voor Italië de grootste leverancier van migranten dat op Lampedusa aankomt en daarnaast zitten er ook migranten uit de Sahara die via Tunesië doorreizen naar Europa."

Steun krijgt de Tunesische president ondertussen vooral vanuit de Verenigde Arabische Emiraten en vanuit Saudi-Arabië. Landen die volgens de journalist bang zijn voor een opstand en controle willen in de regio in plaats van een onvoorspelbare situatie. Er gaan volgens haar dan ook volgens sterke geruchten dat de Verenigde Arabische Emiraten achter de machtsovername van juli zitten.

"Dat democratieën niet werken, dat de islam en democratie niet samen gaan, daar hebben deze landen belang bij. Dat is de enige manier waarop hun systeem zich kan voortzetten", zegt Ben Saleh. "Tunesië was tot nu toe de enige democratie die een beetje werkte. Maar als het zelfs in Tunesië niet lukt heb je natuurlijk een belangrijke troef in handen."