Liedeke Morssinkhof
redacteur Buitenland
De Duitse verkiezingen van morgen worden ongemeen spannend. Terwijl de twee grootste partijen in de peilingen (de SPD en de CDU/CSU) in de laatste dagen naar elkaar toe kruipen, heeft een aanzienlijke groep kiezers nog niet besloten op wie ze willen stemmen.
Het is onduidelijk hoeveel mensen de knoop nog niet hebben doorgehakt. In een rondvraag van peilingbureau YouGov deze week gaf een kwart aan nog geen keuze te hebben gemaakt. Een ander instituut, Allensbach, peilde het aantal zwevende kiezers vorige week nog op 40 procent, en bureau Infratest dimap op ruim meer dan 30 procent.
De voorsprong van de SPD op de CDU/CSU in de peilingen slinkt: de twee liggen nog maar één tot vier procentpunt uit elkaar, met een foutmarge van rond de 2,5 procentpunt. Bij dit verschil ligt alles nog open. De partij die de meeste zwevende kiezers trekt, kan dus zondag de winnaar worden.
De SPD staat in de peilingen op 25 procent tot 26 procent, de CDU/CSU op 21 tot 25 procent, de Groenen zijn de derde partij met tussen 14 en 17 procent.
Zwevende kiezer is tactische kiezer
Nico Siegel, directeur van onderzoeksinstituut Infratest dimap, zegt dat de meeste zwevende kiezers twijfelen tussen twee partijen die redelijk bij elkaar in de buurt liggen.
Simon Franzmann, directeur van het Institut für Demokratieforschung van de universiteit Göttingen, spreekt dan ook liever van tactische kiezers, die hun keus mede laten bepalen door hun voorkeur voor een coalitie.
Bij vorige verkiezingen was het ruim van tevoren duidelijk welke kant het opging, maar ditmaal ligt ook dit nog open. Er zijn nog drie coalities waarschijnlijk: de 'stoplichtcoalitie' van SPD, Groenen en de liberale FDP, de 'Jamaica-coalitie' van CDU/CSU, Groenen en FDP en wellicht ook rood-groen-rood van SPD, Groenen en Die Linke. De huidige Grote Coalitie van CDU/CSU en SPD zal naar alle waarschijnlijkheid niet worden voortgezet, de twee grote partijen zijn op elkaar uitgekeken.
Opvallend is dat voor alle mogelijke coalities drie partijen nodig zijn; in het verleden waren twee partijen voldoende voor een meerderheid, maar de aanhang van CDU/CSU en SPD is zo geslonken dat zij een derde partij nodig hebben.
Deze situatie werkt het strategisch stemmen, waarmee mensen niet voor de partij van hun eigenlijke voorkeur stemmen, in de hand. "Stel, je denkt conservatief en je traditionele partij is de FDP", zegt Franzmann. "Doe je dat dit keer dan weer, of kies je toch voor de CDU/CSU in de hoop dat die de nieuwe regering gaan leiden?"
Personen in plaats van thema's
De Duitse verkiezingscampagne gaat dit keer veel meer over de personen dan over de inhoud: wordt het Armin Laschet van de CDU/CSU of Olaf Scholz van de SPD? Terwijl veel Duitse kiezers vooral ergens anders op letten: voor de meeste mensen is de inhoud van de programma's nog steeds belangrijker dan de kandidaten.
Nico Siegel legt uit dat deze discrepantie ook voor meer twijfelaars kan zorgen. Zo zijn mensen die vorige keer CDU/CSU stemden minder enthousiast over de partij nu Merkel niet meer meedoet. Haar opvolger Armin Laschet vinden ze minder competent.
Daar tegenover staat dat de lijsttrekker van de SPD, Olaf Scholz, in peilingen juist hoog scoort op dat punt. Er zijn kiezers die anders nooit op de SPD zouden stemmen, en dat nu toch overwegen omdat ze in hem de nieuwe Bundeskanzler zien, of ten minste de minst slechte kandidaat.
Voor de zomer leek ook Annalena Baerbock van de Groenen een serieuze kandidaat voor het kanseliersambt, maar door een reeks blunders bladderde haar imago af en inmiddels wordt ze niet meer als een serieuze uitdager van de andere twee gezien.
Macht volkspartijen brokkelt af
Wisselen van partij doen Duitsers de laatste jaren makkelijker, zegt Siegel. In het oosten is dat nog meer het geval dan in het westen. Dat is volgens hem logisch: "Als je in 1950 in de DDR geboren bent, was je 39 jaar oud toen de muur viel. Misschien dat je daarna op SPD stemde, vervolgens teleurgesteld raakte, en toen via CDU/CSU bij de AfD uitkwam."
Daarnaast speelt volgens Simon Franzmann mee dat de economie niet meer zoals voorheen hét centrale thema was bij Duitse verkiezingen. Vooral de CDU/CSU en de SPD, de traditionele grote volkspartijen, profileerden zich met economische thema's. "Maar Mensen laten zich tegenwoordig ook leiden door hun gedachten over klimaatverandering, of over vluchtelingen. Later dan in andere West-Europese landen brokkelt daardoor nu ook hier het bastion van de grote volkspartijen af."
Zwevende en tactische kiezers en een minimaal verschil tussen de twee partijen die nu aan de leiding gaan: deze verkiezingen zijn on-Duits onvoorspelbaar. Tot zondagavond zes uur. Dan geven de eerste exitpolls inzicht in hoeverre de zwevende kiezers nog voor verschuivingen hebben gezorgd.
