Vaccineren en werk: 'Lef hebben om debat aan te gaan en duidelijkheid te bieden'

• Kees Rottinghuis

  redacteur Economie

Facebook en Google eisen van hun werknemers dat ze zich laten vaccineren voor ze weer naar kantoor komen, maakten ze deze week bekend. Google wil de verplichting ook in andere landen invoeren, als daar voldoende vaccins beschikbaar zijn en er juridische mogelijkheden zijn. Kan dat in Nederland?

Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, is stellig: zo'n plicht gaat bedrijven in Nederland niet lukken, zegt hij. "De overheid kan het verplichten, maar de werkgever niet. Tenzij die zo'n specifiek doel heeft dat dat een inbreuk op het recht van lichamelijke integriteit rechtvaardigt."

Er moet wel een héél goede reden zijn om over dat grondrecht heen te kunnen stappen. Verhulp noemt als voorbeeld een verzorgingstehuis waar niet met mondkapjes gewerkt kan worden, omdat patiënten daarvan in de war raken. "Die zouden kunnen zeggen dat ze alleen met ingeënte werknemers kunnen werken. Google zeker niet."

Geen dwang of drang

Een vaccinatieplicht van bedrijven is dus volgens de hoogleraar niet aan de orde voor het leeuwendeel van de werknemers. Sterker nog: alleen al het vragen naar vaccinaties van werknemers is niet toegestaan, zegt de overheid.

'AVG niet geschreven voor een pandemie'

Bedrijven zijn vanwege aangescherpte wetgeving dan ook voorzichtig met het verwerken van persoonsgegevens, onder meer uit vrees voor rechtszaken en boetes, met name in de zorg. Zo laat de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen weten dat ziekenhuizen niet bijhouden of personeel wel of niet gevaccineerd is, omdat dat wettelijk niet zou mogen.

De privacywet AVG bepaalt wat is toegestaan bij het verwerken van persoonsgegevens. Het is bijvoorbeeld alleen toegestaan persoonsgegevens te verwerken voor een "gerechtvaardigd doel".

"Het is een goede algemene wet, maar de AVG is niet geschreven voor een pandemie", zegt hoogleraar ICT en Recht Frederik Zuiderveen Borgesius van de Radboud Universiteit.

Zo is het mogelijk om medische persoonsgegevens te registreren als dat "noodzakelijk is om redenen van algemeen belang op het gebied van de volksgezondheid". Maar wanneer is het noodzakelijk om te weten of iemand gevaccineerd is?

Zuiderveen Borgesius: "Het is de vraag hoe je deze algemene en dus beetje vage regel moet interpreteren. Het is een heel moeilijke afweging. De AVG is geen blijvende oplossing hiervoor. Voor zo'n specifieke vraag is het beter om een aparte wet aan te nemen."

'Publiek debat nodig'

Volgens hem is het goed verdedigbaar als ziekenhuizen of verzorgingstehuizen medewerkers zouden vragen of ze gevaccineerd zijn, maar hij stelt voor om daarover een publiek debat te voeren. In welke sectoren is het noodzakelijk om te weten of iemand gevaccineerd is? "Het zou niet opgelost moeten worden door juristen die onderling beslissen hoe het woord 'noodzakelijk' in de AVG geïnterpreteerd moet worden."

Jurist en AVG-expert Theo Hooghiemstra is het daarmee eens. "De wetgeving is niet zwart-wit. We hebben nu een specifiek probleem. Dan moeten we ook het lef hebben om het debat aan te gaan en duidelijkheid te verschaffen." Dat zou een betere oplossing zijn dan het op rechtszaken te laten aankomen.

Maar dan moeten er wel duidelijke keuzes gemaakt worden, benadrukken ze. Hooghiemstra: "Als je het niet goed begrenst, wil je het straks van iedereen weten." Zuiderveen Borgesius: "Als je het bijvoorbeeld ook van kappers en fysiotherapeuten wil weten, dan eis je het wel van heel veel mensen. Het is een glijdende schaal."

Het delen van de vaccinatiestatus zou net zoals een vaccinatieplicht een keuze moeten zijn die de politiek maakt, en niet bedrijven of juristen. De wet zou daarop aangepast kunnen worden. "Maar we weten dat er grote weerstand is in het parlement", zegt Johan Legemaate, hoogleraar Gezondheidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam.

Daarnaast is de vaccinatiebereidheid relatief hoog, zo blijkt uit onderzoeken en het coronadashboard van de Rijksoverheid. Daardoor zou een plicht onnodig kunnen zijn. Andere landen waar gewerkt wordt met of aan verplichtingen is de vaccinatiegraad lager.

Verplichten is in Nederland dus nog ver weg, maar het virus blijft onvoorspelbaar. Legemaate: "Bij andere ziektes was het altijd zo dat als er genoeg mensen gevaccineerd waren, de niet-gevaccineerden geen probleem waren. Bij covid lijkt dat anders te zijn. Als het niet genoeg is straks, dan ga je een discussie krijgen over een plicht."