Minder effectief tegen deltavariant, maar vaccins blijven 'belangrijkste wapenfeit'

• Joram Bolle

Van alle mensen die afgelopen week positief testten op corona, was 9 procent volledig gevaccineerd, zei het RIVM vandaag. Ondertussen sloegen in de Volkskrant virologen alarm. In hun ziekenhuizen zien ze veel medewerkers die toch positief testen terwijl ze volledig gevaccineerd zijn en zo ook het virus kunnen overdragen. De boosdoener: de besmettelijkere deltavariant.

Voor viroloog en OMT-lid Marion Koopmans is het geen verrassing, zei ze in Nieuws en Co. Vaccins beschermen nooit volledig: "Het is alleen iets minder dan voorheen, maar er is geen reden tot paniek."

Dat coronavaccins geen 100 procent bescherming bieden tegen infectie, was al bekend. Uit de klinische onderzoeken bleek eerder al dat Pfizer en Moderna de kans op een infectie zo'n 95 procent omlaag brachten, AstraZeneca en Janssen ongeveer met 70 procent. Ook moest in de praktijk nog maar blijken in hoeverre de vaccins de overdracht van het virus volledig zouden stoppen.

Daarbij komt dat die percentages werden vastgesteld toen andere virusvarianten rondgingen. Inmiddels is de deltavariant dominant en alle vaccins blijken toch minder effectief te zijn tegen het volledig voorkomen van een besmetting bij die mutatie. Viroloog Bert Niesters van het UMCG: "De deltavariant veroorzaakt veel meer virusdeeltjes. Dat betekent dat je voorzichtiger moet zijn, ook als je gevaccineerd bent."

Wedloop

De deltavariant heeft enkele mutaties die het een voordeel geven ten opzichte van andere varianten bij het infecteren van mensen. Die voordelen kunnen verklaren waarom ook de vaccins er minder effectief tegen zijn. "Bij elk virus ontstaat een wedloop tussen het virus en het opstarten van het immuunsysteem", zegt veldepidemioloog Amrish Baidjoe.

Bij de deltavariant is de incubatietijd korter en er is sprake van veel meer virusdeeltjes. Baidjoe: "Dan is dus de vraag of het immuunsysteem snel genoeg op kan starten." In feite kan bij de deltavariant ons immuunsysteem overrompeld raken voordat het is aangeslagen. Dat maakt het niet verbazingwekkend dat ook volledig gevaccineerde mensen kans houden toch besmet te raken. Die kans was er ook bij andere varianten, maar is nu iets groter geworden.

Vaccins versnellen het opstartproces, ook bij de deltavariant, maar ouderen en kwetsbare mensen blijven een groter risico lopen. Bij hen duurt het vaak langer voordat het immuunsysteem is opgestart. Al is er ook nog een onderscheid tussen de vaccins: "Pfizer en Moderna hebben een hogere effectiviteit dan Janssen en AstraZeneca", zegt Niesters.

De deltavariant maakt testen voor gevaccineerden, bijvoorbeeld bij festivals, misschien ook weer nodig. NOS op 3 legt uit hoe de festivalzomer eruit kan gaan zien:

De vraag blijft: wat is precies het probleem als gevaccineerden niet ernstig ziek worden? "Op dit moment zitten er nog veel gaten in ons vaccinatieprogramma", zegt Baidjoe. Als gevaccineerden en niet-gevaccineerden bij elkaar komen, kan die eerste groep de tweede mogelijk toch besmetten. En de groep niet-gevaccineerden is nog steeds groot, zegt Niesters: "Je kunt niet alle maatregelen één, twee, drie loslaten."

Zo denken Baidjoe en Niesters, net als het RIVM, dat voorlopig de basismaatregelen ook voor gevaccineerde mensen moeten blijven gelden. Dat wil zeggen: afstand houden, testen bij verkoudheidsklachten en als je terugkomt uit het buitenland. Baidjoe ziet ook graag dat mensen mondkapjes blijven dragen in 'hoogrisicosettings': "Zoals in de zorg waar veel oudere en kwetsbare mensen zijn. Die hebben een grotere kans om ondanks dat ze gevaccineerd zijn, toch ernstig ziek te worden."

'Vroeg of laat toch alles loslaten'

Maar er komt natuurlijk een moment waarop iedereen die dat wil volledig gevaccineerd is. Als de kans op een ernstige infectie dan heel klein is geworden, is het dan nog erg dat mensen elkaar toch blijven besmetten? "Vroeg of laat gaat het punt komen dat we alles loslaten", aldus Marion Koopmans. "Maar in Nederland is dat nu nog te vroeg."

Volgens Baidjoe is er vanaf het begin te optimistisch gecommuniceerd over vaccins, dat die de enige uitweg uit de crisis zijn. "We moeten realistisch zijn over wat vaccins doen en wat de onzekerheden zijn. Vaccins zijn en blijven ons belangrijkste wapenfeit, maar het is geen zilveren kogel. Het stelt ons wel in staat om lichtere maatregelen te nemen, dus het is belangrijk dat we meer mensen vaccineren."

Wees daar vooral eerlijk over, zegt Baidjoe: "Juist om die laatste groep ook over de streep te trekken om zich te laten vaccineren. Hoe hoger de vaccinatiegraad, hoe lager ook de transmissie zal zijn en hoe meer er blijvend mogelijk is."

Koopmans wijst erop dat het op termijn overigens niet alleen nadelig is als het virus op een laag pitje blijft circuleren. "Als gevaccineerden met het virus in aanraking komen, krijgt het immuunsysteem een boost. Daarmee blijft de immuniteit op peil. Alleen bij mensen bij wie de bescherming minder is, zou je dan wat extra's moeten doen."