Steeds meer (online) bedreigingen? 'Het is copy-pastegedrag'

• Nikki Catlender

  redacteur Online

Een OMT-lid met beveiliging, de imam van de Amsterdamse Blauwe Moskee die de handdoek in de ring gooit na ernstige bedreigingen en advocaten van een kroongetuige die op de dodenlijst staan: bedreigingen waren de afgelopen dag veel in het nieuws.

En de laatste maanden waren er nog veel meer berichten over bedreigingen via huisbezoeken, sociale media en de post. Van CDA-politicus Pieter Omtzigt tot rapper Akwasi. Wordt er daadwerkelijk meer gedreigd? En waar zou die golf dan vandaan komen?

Verharding

De maandenlange stress van de coronacrisis en het vele gebruik van sociale media, leidt tot een verharding tussen groepen, stelt Paul van Lange, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Chronische stress stelt ons geduld sterker op de proef."

"In het normale leven, buiten de lockdown, kom je dagelijks met mensen in aanraking die anders denken dan jij", zegt hij. "Nu dat is weggevallen, zijn mensen grotendeels overgeleverd aan sociale media. Daar is de kans groter dat ze in hun eigen bubbel blijven."

Mensen kunnen er niet goed tegen wanneer ze het gevoel hebben dat anderen iets voor ze bepalen, ziet Van Lange. Het benauwt ze dat ze weinig invloed hebben.

Omdat bedreigingen veel aandacht in de media krijgen, zien mensen dat als een manier om invloed uit te oefenen. "Mensen hebben het idee dat ze door iemand te bedreigen dingen naar hun hand kunnen zetten. Ze doen dat niet in een impuls, maar het lijkt meer een weloverwogen strategie. Dat vind ik heel erg ernstig."

'Copy-pastegedrag'

Ook hoogleraar en oud-Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer ziet dat bedreigen, vooral via sociale media, wordt gezien als een "veilige weg" om invloed uit te oefenen. En dat mensen elkaar daarin nadoen. "Het is copy-pastegedrag."

"De imam van de Blauwe Moskee in Amsterdam zegt vanwege bedreigingen te stoppen met zijn werk. Anderen met een kort lontje denken: ik wil invloed uitoefenen, dit is de manier."

Dus bedreigingen trekken de aandacht, waardoor ze een nog grotere impact hebben. "Tegelijkertijd moet je er niet over zwijgen."

"Het vervelende is: de bedreigingen hebben ook daadwerkelijk impact." Ook al is de bedreiging overduidelijk een loos gebaar, heeft het toch een intimiderende werking. Brenninkmeijer kan zich bijvoorbeeld voorstellen dat OMT-leden na de zoveelste bedreiging denken: is het wel de moeite waard om in de media te verschijnen.

In de eerste golf zag je veel maatschappelijke solidariteit, maar nu is die meer op "de eigen groep" gericht, ziet Kees van den Bos, hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit Utrecht. "Solidariteit is iets lelijks geworden. Je zet je juist extra af tegen mensen van andere groepen."

Bijvoorbeeld tegen mensen van wie je het idee hebt dat ze jouw vrijheid inperken, zoals het OMT. Of de imam, die in een andere subcultuur zit.

President Trump

Bedreigingen worden steeds vaker ook geuit na gematigde berichten, ziet Van den Bos. Als voorbeeld geeft hij een bericht dat hij zelf op LinkedIn postte over de Amerikaanse president Trump. Van den Bos schreef dat Trump weigerde te erkennen dat hij de presidentverkiezingen had verloren. "Je bent een linkse professor" en "Je moet dit bericht intrekken, anders ga ik het rapporteren", reageerden mensen.

"Het zit me behoorlijk hoog de afgelopen tijd", zegt Van den Bos. Hij ziet om zich heen dat collega's zich minder durven uiten. "Ik zat pas in een nieuwsprogramma om over de voor- en tegenstanders van Zwarte Piet te praten. Achteraf reageerden mensen: dat je dit durft."