Waar ging het mis tussen KLM, de vakbonden en Hoekstra?
'Opeens' blijkt afgelopen vrijdag dat de afspraken tussen KLM en de bonden over het inleveren van loon toch niet ver genoeg gaan. De voorwaarden over de looptijd van de lening (tot 2025) komen volgens beide partijen als een verrassing. Het ministerie zegt echter dat die voorwaarden wel al op verschillende momenten met KLM zijn besproken.
Wat is er wanneer afgesproken tussen de bonden, KLM en het ministerie? Een reconstructie:
24 april: steun op komst
Op 24 april kondigt het kabinet aan dat KLM tussen de 2 en 4 miljard euro staatssteun krijgt. De precieze invulling van het pakket en de voorwaarden zijn dan nog niet bekend. Wel wordt duidelijk dat er salaris ingeleverd moet worden.
"Het gaat om belastinggeld", zegt minister Hoekstra van Financiën. "Het is redelijk dat de sterkste schouders ook de zwaarste lasten dragen." Daarmee verwijst hij naar de piloten, die in verhouding met ander KLM-personeel veel verdienen.
26 juni: concreter steunpakket
Het kabinet wil 3,4 miljard euro aan leningen en garanties aan KLM geven. Bij de luchtvaartmaatschappij moeten de kosten met 15 procent omlaag. Medewerkers die meer dan drie keer modaal verdienen, moeten het meest inleveren: tenminste 20 procent van hun salaris.
KLM ontvangt die steun in delen, indien het aan de voorwaarden voldoet, zo schrijven ministers Hoekstra en Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) in een brief aan de Kamer. Een van de voorwaarden is het herstructureringsplan. "KLM heeft tijd nodig om dit op te stellen. Pas indien het plan naar tevredenheid van de Nederlandse staat is opgesteld, zal een volgende tranche van de lening beschikbaar worden gesteld."
Ze vervolgen: "De invulling van deze voorwaarde is verder aan de onderneming en de vakbonden." Er komt een deadline: voor 1 oktober moet het bedrijf met dat plan komen.
7 juli: term sheets
Om de details over de steun vast te leggen heeft het ministerie samen met KLM zogeheten term sheets opgesteld. Die details staan niet in de openbare Kamerbrief.
Op 7 juli krijgen de vakbonden gedeeltelijk inzage in de meer gedetailleerde documenten. Volgens KLM zijn dat stukken die gaan over de arbeidsrechtelijke voorwaarden.
Daarin staat onder andere dat "de bijdrage van het personeel trapsgewijs kan worden opgebouwd en duurt zolang de steun niet is terugbetaald en beëindigd." Vakbonden willen echter volledige inzage.
Zowel KLM als de bonden gaan er op dat moment nog vanuit dat de bezuinigingsafspraken een vergelijkbare looptijd hebben als een cao: meestal één of twee jaar. Maar uit deze passage in het document blijkt volgens KLM dat de bonden wel al wisten dat het de intentie was dat de bezuinigingen uiteindelijk vijf jaar zouden duren. Het bedrijf en de bonden zeggen er dan nog vanuit te gaan dat die vijf jaar niet in een keer vastgelegd hoefden te worden.
Het ministerie laat weten dat er "bij niemand een misverstand over kan bestaan dat de voorwaarden gelden voor de looptijd van de lening". Dit is volgens het ministerie in juni met de directie van KLM vastgelegd. Daarnaast zou afgelopen maand "op verschillende momenten en niveaus tegenover KLM zijn herhaald dat er meer zekerheid nodig was op de loonafspraken."
26 augustus: eerste miljard euro
KLM ontvangt het eerste deel van de lening: 277 miljoen euro. Ook worden garanties voor 655 miljoen euro aan leningen verstrekt. De rest van de in totaal 3,4 miljard euro aan steun kan het bedrijf pas krijgen als het onder meer een bezuinigingsplan indient en het ministerie dat goedkeurt.
1 oktober: akkoord op hoofdlijnen
Na veel kunst en vliegwerk bereiken KLM en de vakbonden op de dag van het verstrijken van de deadline een akkoord over de bezuinigingsplannen. In eerste instantie met het cabine- grondpersoneel, en daarna ook met de piloten.
Piloten leveren, in lijn met wat het kabinet heeft gevraagd, 20 procent van hun salaris in. Met het overige personeel zijn "rechtvaardige afspraken" gemaakt over een tijdelijke versobering van arbeidsvoorwaarden, verbetering van de ontslagvergoeding en een terugkeergarantie van vijf jaar. Meer details worden niet bekendgemaakt.
Het kabinet geeft zichzelf een maand om KLM te laten weten of de maatregelen voldoende zijn.
Eind oktober: details afspraken
In de loop van oktober komen er details naar buiten over de verschillende afspraken tussen KLM en de bonden.
Tot groot ongenoegen van het grondpersoneel wordt duidelijk dat piloten meer mogelijkheden krijgen om goedkope tickets aan te schaffen. Dat blijkt uit een intern document van de VNV dat het Financieele Dagblad in handen heeft.
Ook blijkt dat de bezuinigingsafspraken met de piloten tot maart 2022 gelden, terwijl de ticketregeling tot 2025 loopt. Voor het overige personeel gelden de bezuinigingen tot eind 2022, langer dus.
Dat stuit de FNV tegen de borst, zij zeggen als voorwaarde te hebben gesteld dat de afspraken met álle personeelsgroepen op hoofdlijnen gelijk zijn. Daar houdt KLM zich nu dus niet aan, aldus de bond, die daarom niet meer wil tekenen.
De tijd begint ondertussen wel te dringen, want het kabinet moet bijna groen licht geven voor meer steun.
30 oktober: afspraken niet voldoende
Rond dezelfde tijd komen uit Den Haag geluiden dat minister Hoekstra de afspraken tussen de bonden en KLM überhaupt niet ver genoeg vindt gaan. Ze zouden net zo lang moeten duren als dat KLM steun ontvangt, zeker tot 2025 dus.
Dit wordt later door het ministerie bevestigd. Het bedrijf krijgt van het kabinet tot 31 oktober 12.00 uur om de bonden te laten tekenen.
Die harde eis komt volgens KLM uit de lucht vallen. In een statement op 30 oktober schrijft het bedrijf: "Specifiek op het gebied van arbeidsvoorwaarden, heeft de minister gisteren bij KLM benadrukt dat explicieter moet worden afgesproken en vastgelegd dat de bijdrage van alle KLM'ers voor de volledige duur van de leningen moet gelden."
Tot die tijd zei KLM ervanuit te gaan dat dit ook later nog vastgelegd kon worden, en dat de intentie om de bezuinigingen na 2022 verder door te zetten voldoende was. De vakbonden geven hetzelfde aan.
De pilotenvakbond VNV weigert dan ook te tekenen. "Deze specifieke aanpassing van ons akkoord is op deze termijn niet realiseerbaar", aldus de pilotenvakbond in een verklaring. Ook vakbond FNV tekent niet voor de deadline. Het ministerie zet de steun aan KLM voorlopig stil.
2 november: beweging
Op zondag 1 november komt VNV met een nieuw statement. "Het spreekt voor zich dat wij als KLM-vliegers ook na afloop van deze afspraken volledig gecommitteerd zijn om passende afspraken te maken die bijdragen aan een gezonde toekomst van KLM."
Een dag later, op maandag 2 november, gaat VNV-voorzitter Willem Schmid in het NOS Radio 1 Journaal nog iets verder: "Loonmatiging voor vijf jaar, zoiets zou prima af te spreken zijn."
Het lijkt de piloten dwars te zitten dat ze, naar eigen zeggen, geen volledige inzage in de eerder genoemde term sheets hebben gekregen, dat weerhoudt hen ervan te tekenen voor de voorwaarden van het ministerie. "Dat is een contract waarvan de looptijd onduidelijk is en de inhoud geheim. Daarmee werd gevraagd aan de vakbonden om te tekenen voor een blanco cheque", aldus Schmid.
Hoe nu verder?
Alle overige bonden hebben het document van Financiën inmiddels getekend.
Het ministerie wil verder geen commentaar geven op ontwikkelingen bij de bonden en het luchtvaarbedrijf. "De bal ligt bij de KLM en de bonden. Het kabinet heeft met de directie van KLM afspraken gemaakt en voert daar het gesprek mee."
KLM wil niet reageren op de gesprekken die nog gaande zijn. Om ook de piloten mee te krijgen is KLM op 2 november in gesprek met VNV. Die gesprekken zijn nog niet afgerond, zei VNV-voorzitter Schmid gisteravond in Jinek.
