Protesten in VS zijn 'natuurlijke reactie van mensen die geen uitweg zien'

• Robert Chesal en Paulus Houthuijs

  redacteur Buitenland en redacteur Online

"Rellen zijn de taal van mensen die niet worden gehoord." Martin Luther King zei het ruim vijftig jaar geleden en het sluit naadloos aan bij de borrelende onrust in de VS nu. Want politiegeweld is volgens activisten en deskundigen maar een deel van het probleem.

"Een groot deel van de zwarte bevolking in Amerikaanse steden leeft al generaties lang in armoede. Met weinig kansen om vooruit te komen", zegt Sara Polak, universitair docent Amerikanistiek (UL). "De systematische onderdrukking van zwarte mensen is een landelijk probleem. Daarom kan overal in de VS de vlam in de pan slaan."

Golf van demonstraties

Dat is in het verleden al geregeld gebeurd en ditmaal is de dood van George Floyd in Minneapolis de aanleiding. Bij zijn arrestatie hield een witte agent minutenlang zijn knie op de nek van de zwarte arrestant gedrukt.

Omstanders filmden de fatale arrestatie en de beelden leidden tot een golf van demonstraties in Amerikaanse steden. Dit is het zoveelste voorbeeld van systematisch geweld tegen zwarten, zeggen boze actievoerders. De agent is opgepakt op verdenking van doodslag.

In diverse steden waren er de afgelopen dagen confrontaties tussen de politie en actievoerders:

Onder meer in Atlanta, Los Angeles en Minneapolis zijn vannacht gebouwen en auto's in brand gestoken en winkels vernield of geplunderd. Zeker twee demonstranten zijn tot nu toe omgekomen bij de onlusten.

"Het geweld dat je nu ziet, is eigenlijk niets anders dan wat mensen hebben geleerd van de Amerikaanse staat", zegt activist Mitchell Esajas. Hij heeft contact met demonstranten in de VS en is mede-oprichter van The Black Archives, een archief rondom zwart erfgoed.

In de plunderingen ziet Esajas parallellen met de Amerikaanse geschiedenis. Van de kolonisatie, slavernij tot de vele oorlogen waar Amerika bij betrokken is geweest.

Tel daarbij op het hardnekkige probleem van buitensporige politiegeweld tegen minderheden en dan is het volgens Esajas niet vreemd dat het tot actie komt. "Het is een begrijpelijke en natuurlijke tegenreactie voor mensen die geen andere uitweg zien."

Oververtegenwoordigd in de gevangenis

Dat praat het geweld niet goed, maar verklaart wel waar het vandaan komt. "Historisch zijn zwarten van de ene vorm van onderdrukking in de andere overgegaan", beargumenteert Polak. "Van de slavernij, naar de rassenscheiding, tot de huidige situatie waarin heel veel zwarte mannen al op jonge leeftijd terechtkomen in de gevangenis."

Het aandeel van zwarte gevangenen is de laatste jaren fors gedaald in de VS, maar nog altijd zitten er meer zwarten vast dan witte Amerikanen. Terwijl deze minderheid niet meer dan ongeveer 12 procent van de populatie vormt. Ook blijkt uit onderzoek dat Amerikanen met een donkere huidskleur zwaardere straffen krijgen voor dezelfde misdaden.

De ongelijkheid is volgens Polak ook te zien op het gebied van onderwijs en de woningmarkt. "Doordat zwarte mensen met een prima inkomen geen gunstige hypotheek konden krijgen, waren ze aangewezen op de wijken waar de huizenprijzen lager waren. Zo is er in praktisch alle steden een rassenscheiding ontstaan, met zwarte en witte wijken."

Omdat onderwijsbudgetten in veel plaatsen weer gekoppeld zijn aan de waarde van woningen in de buurt, hebben armere wijken volgens de Amerikanist in praktijk slechtere scholen. En de zwarte gemeenschap is ook harder getroffen door de coronacrisis.

Gevoelige tweet van Trump

Historicus en amerikanist Maarten Zwiers legt uit dat een tweet van president Trump gisteren nog eens olie op het vuur heeft gegooid. Daarin zei de president: "Als het plunderen start, begint het schieten".

"Dat is een herhaling van een uitspraak van een racistische politiechef in Miami uit de jaren zestig", zegt Zwiers. Twitter heeft de tweet van Trump onzichtbaar en onretweetbaar gemaakt, omdat die geweld zou verheerlijken.

Antropoloog Esajas was zelf vier jaar geleden in Atlanta voor onderzoek naar de burgerrechtenbeweging en Martin Luther King. Ook toen waren er demonstraties tegen politiegeweld en liep hij mee in een aantal protestmarsen.

"Martin Luther King was voor vreedzaam verzet, maar hij werd wel vermoord." Esajas noemt de huidige onrust liever een opstand dan een rel. In zijn ogen is het een legitieme manier om in verzet te komen, zelfs als het leidt tot vernieling en brandstichting. "Panden kun je weer heropbouwen, maar mensenlevens kun je niet terugbrengen."