Een diepgeworteld probleem: buitensporig politiegeweld tegen zwarte Amerikanen
Michael Brown. Eric Garner. Tamir Rice. Walter Scott. Freddie Gray. Laquan McDonald. Alton Sterling. Philando Castile. Deze week kwam George Floyd op de lange lijst van zwarte jongens en mannen die de afgelopen jaren om het leven kwamen door buitensporig politiegeweld in de Verenigde Staten.
De video van de arrestatie van Floyd, afgelopen maandag in Minneapolis, ging viral en schokte Amerika. Op het filmpje was te zien hoe een agent Floyd in de boeien had geslagen en daarna de 46-jarige inwoner van Minneapolis klemzette met de knie op zijn nek.
Beelden van het incident gingen de wereld over:
Floyd laat duidelijk blijken dat hij niet meer kan ademen. "I can't breathe", roept hij. "Mijn maag doet pijn. Mijn nek doet pijn. Alles doet pijn." Floyd verliest zijn bewustzijn, maar de agent houdt nog vier minuten langer de knie op zijn nek. Niet lang daarna wordt hij dood verklaard in het ziekenhuis.
De dood deed meteen denken aan Eric Garner, een zwarte New Yorker die in 2014 na een verboden wurggreep door een agent om het leven kwam. Ook Garner riep vlak voordat hij stierf "I can't breathe". Die zin werd de strijdkreet van Black Lives Matter bij de vele protesten die zouden volgen tegen politiegeweld.
Escalatie van geweld
Buitensporig geweld van de autoriteiten tegen Afro-Amerikanen is zo oud als de VS zelf. Kleine vergrijpen en ogenschijnlijk onschuldige handelingen kunnen leiden tot een snelle escalatie van politiegeweld. De 12-jarige Tamir Rice werd doodgeschoten toen hij buiten aan het spelen was met een speelgoedpistool. Walter Scott werd aangehouden omdat het remlicht van zijn auto stuk was. De agent schoot later de wegrennende Scott in zijn rug dood. Philando Castile werd doorzeefd met politiekogels bij een reguliere verkeerscontrole. Eric Garner werd aangehouden omdat hij losse sigaretten verkocht op straat.
Het wantrouwen onder zwarte inwoners van de VS tegenover de politie is dan ook groot. Zij weten dat een confrontatie met de politie kan leiden tot de dood, een diepgewortelde angst die vreemd is voor witte Amerikanen. De komst van camera's op mobiele telefoons heeft het probleem zichtbaarder gemaakt voor de rest van de samenleving.
Politiecultuur besmet met racisme
Maar heeft dit geleid tot verregaande hervormingen bij de Amerikaanse politie? Het korte antwoord op die belangrijke vraag: grotendeels niet. De politiecultuur in de VS is besmet met racisme. In 2014 werd Michael Brown doodgeschoten door een witte agent in Ferguson, in de staat Missouri. Driekwart van de bevolking van Ferguson is zwart, maar het plaatselijke politiekorps bestaat grotendeels uit witte agenten.
Het ministerie van Justitie deed een diepgaand onderzoek naar het korps. In snoeiharde bewoordingen concludeerde het ministerie dat er sprake was van wijdverbreid racisme bij agenten. Er was een cultuur om zwarte inwoners zonder enige aanleiding zoveel mogelijk boetes aan te smeren om zo de kas van het politiekorps te spekken.
Een ander bekend voorbeeld is Rodney King, een zwarte man die in 1991 werd afgeranseld door vier agenten van het Los Angeles Police Department (LAPD). Het was een van de eerste voorbeelden van politiegeweld die door omstanders op video werd vastgelegd. De vrijspraak van de vier agenten leidde in 1992 tot een van de hevigste rassenrellen uit de Amerikaanse geschiedenis.
CNN maakte deze video over de gewelddadige arrestatie van Rodney King:
Een grootscheeps onderzoek concludeerde dat een aanzienlijk deel van de LAPD-agenten geregeld buitensporig geweld gebruikte. De onderzoekers deden een hele reeks voorstellen om de LAPD te hervormen, maar de meeste zijn nooit overgenomen.
Hetzelfde gold voor het politiekorps van Ferguson na de dood van Michael Brown. De regering-Obama stelde het politiekorps onder federale curatele en gaf de aanzet tot bredere hervormingen bij de Amerikaanse politie. Maar een van de eerste daden van de regering-Trump was die curatele weer op te heffen en de hervormingen terug te draaien.
Liegende agenten
De opkomst van camera's op mobiele telefoons heeft ook een ander probleem bij de politie blootgelegd. De processen-verbaal van de agenten komen niet altijd overeen met de werkelijkheid. De agent die Walter Scott in 2015 in zijn rug had doodgeschoten, had in het proces-verbaal opgeschreven dat Scott zijn taser probeerde af te pakken. Uit de video van een omstander bleek echter dat daar geen sprake van was. Nadat de agent Scott had doodgeschoten, plaatste hij met opzet zijn taser bij het lichaam van Scott, zodat het overeenkwam met zijn valse weergave van het verhaal.
Ook het proces-verbaal over de arrestatie van George Floyd in Minneapolis blonk uit door wat er juist was weggelaten. Ook hier beweerden de agenten dat Floyd zich verzet had tegen zijn arrestatie. Uit video van bewakingscamera's bleek dat hij zich helemaal niet verzet had. Over zijn dood schrijven de agenten eufemistisch dat hij "medische problemen leek te hebben". Nergens in het proces-verbaal wordt vermeld dat de agent minutenlang met zijn volle gewicht op zijn nek zat.
Afgelopen nacht werd voor de derde nacht op rij gedemonstreerd, er werd ook een politiebureau in brand gestoken:
Een van de hardnekkigste problemen bij de Amerikaanse politie is de zwijgcultuur. In zijn bekende boek Above the law beschrijft Jerome Skolnick hoe agenten stelselmatig elkaar de hand boven het hoofd houden. Agenten worden geacht zich te houden aan de ongeschreven blue code of silence. Agenten die alsnog misstanden aan de kaak stellen, worden vaak uitgekotst door hun collega's. Die groepsdwang leidt tot een doofpotcultuur.
Een berucht voorbeeld is de dood van Laquan McDonald in 2014 in Chicago. Na een melding dat een zwarte jongen was gesignaleerd met een mes in zijn hand, kwamen er meerdere surveillancewagens op af. Een van de agenten, Jason Van Dyke, opende het vuur, omdat McDonald hem met het mes had bedreigd, zo stond in het proces-verbaal. Meerdere agenten waren getuige van de moord. De politie van Chicago oordeelde snel dat Van Dyke correct had gehandeld.
Later bleek dat het hele incident op een politiecamera was vastgelegd. Het politiekorps van Chicago verzette zich met man en macht tegen de publicatie van de video. Toen de rechter dertien maanden later de vrijgave van het filmpje gelastte, bleek waarom. Op de video is te zien dat McDonald de agent niet had bedreigd, maar dat hij juist wegliep van de agenten. Jason Van Dyke opende vrijwel meteen het vuur nadat hij uit zijn auto was gestapt. Na het eerste schot viel McDonald op de grond. In de vijftien seconden die volgden, pompte de agent zijn hele magazijn van zestien kogels leeg in het lichaam van McDonald. In al die maanden hadden de agenten die getuige waren van deze executie gezwegen.
Kentering?
Kan de dood van George Floyd voor een kentering zorgen? Opvallend was de snelheid waarmee de autoriteiten reageerden. Binnen 24 uur had de burgemeester van Minneapolis de vier agenten die betrokken waren bij zijn arrestatie ontslagen. De FBI en het ministerie van Justitie hebben inmiddels een onderzoek aangekondigd. Politiecommissarissen in het hele land reageerden met afschuw op de dood van Floyd en keurden de daad van hun collega's in de scherpste bewoordingen af.
Toch zal het niet zo makkelijk zijn de scepsis weg te nemen van de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Politiegeweld leidde de afgelopen jaren wel vaker tot grote maatschappelijke onrust, maar niet tot verregaande hervormingen. Agenten worden in de praktijk zelden veroordeeld voor buitensporig geweld. Van alle genoemde voorbeelden in dit artikel werden alleen de agenten die Walter Scott en Laquan McDonald doodschoten veroordeeld voor moord. De rest bleef op vrije voeten.
