RIVM-modelleur: 'Contactonderzoek moet opleving in het najaar gaan voorkomen'
Terwijl het kabinet deze week versoepelingen van de maatregelen voor scholen, horeca en ouderen aankondigde, zijn de modelleurs van het RIVM druk bezig om de gevolgen daarvan door te rekenen.
De komende weken is het aantal nieuwe besmettingen nog wel te voorspellen. Maar voor de zomer zijn de prognoses erg onzeker. Een ding is duidelijk: het testen en opsporen van nieuwe besmettingen gaat cruciaal zijn.
"De ziekenhuisopnames zullen waarschijnlijk gaan toenemen, en als je wilt dat dat niet gebeurt, dan moet het allemaal op orde zijn", zegt Jacco Wallinga, hoofdmodelleur van het RIVM.
De NOS sprak hem over de vraag of het aantal besmettingen nog verder kan dalen - en hoe reëel het is dat mensen elkaar buiten besmetten.
Het was op Hemelvaartsdag druk op veel plekken. Is dat iets wat jullie zorgen baart?
"Drukte op zich is niet echt een probleem, maar als dat ertoe leidt dat mensen veel dichter bij elkaar komen dan kan dat tot meer besmettingen leiden. Het is moeilijk om dat precies te meten. De andere kant van het verhaal is dat de kans om besmet te worden nu heel laag is, in vergelijking met de piek half maart. Het is niet dat we ongerust zijn, maar we weten nog niet goed hoe het uit gaat pakken."
Wallinga wijst op studies uit Europa en Japan waaruit blijkt dat bij weinig uitbraken besmettingen buiten hebben plaatsgevonden."Ik zou zelf inschatten, op basis van wat we weten uit de literatuur, dat het risico buiten behoorlijk wat lager is dan binnen", concludeert hij. Maar een goede studie waarin de kans op besmetting binnen en buiten wordt vergeleken kent hij niet.
Elkaar in een bos of winkelstraat op minder dan een meter passeren. Hoe waarschijnlijk is het dat dat een besmetting oplevert?
"De basisregel is dat anderhalve meter veilig is. Ik kan daar niet een getal aan hangen. Het is beter om afstand te houden dan naast iemand te gaan staan. En het is buiten beter dan binnen. Maar dat zijn dingen die iedereen kan verzinnen, niet dingen die wij uitrekenen."
Deze week kondigde het kabinet aan dat de geplande versoepelingen van de maatregelen na 1 juni kunnen doorgaan. Cafés, restaurants, musea, middelbare scholen en bioscopen mogen onder voorwaarden allemaal weer open. Ook mogen ouderen boven de 70 weer bezoek ontvangen.
Jaap van Dissel liet in de Tweede Kamer verschillende scenario's zien die u had doorgerekend. Daaruit blijkt dat het totale pakket aan versoepelingen in het najaar waarschijnlijk gaat leiden tot een tweede golf. Klopt dat?
"Het voornaamste beeld is dat het allemaal heel onzeker is. Het meest aannemelijk is dat het aantal ziekenhuisopnames oploopt, maar heel langzaam."
"Die onzekerheid komt doordat we onzekerheden op elkaar moeten stapelen. Ten eerste, hoe effectief was de maatregel die nu versoepeld wordt? Dan kunnen we niet precies inschatten, omdat heel veel maatregelen tegelijkertijd zijn genomen. Het tweede is: hoe effectief gaat het bronnen- en contactonderzoek zijn? Dat hebben we hier niet in meegenomen, dus als ze zo effectief zijn als gepland, dan zullen we die toename in ziekenhuisopnames niet eens zien. Daarnaast: gaan mensen de basisregels nog naleven in augustus en september?"
Maar als het bronnen- en contactonderzoek niet goed gaat werken, dan is het meest waarschijnlijk scenario dat er een tweede golf komt in oktober?
"Zonder bronnen- en contactopsporing zou dat leiden tot een tweede golf, maar het bronnen- en contactonderzoek komt er echt wel. De vraag is: zal het effectief genoeg zijn om deze golf te neutraliseren? Als het bronnen- en contactonderzoek niet blijkt te werken, en onze modellen blijken te kloppen, dan zou je een golfje zien."
Golfje? Als de lijn in de grafiek eenmaal omhoog gaat, blijft die omhoog gaan.
"Alleen als je niks doet. Maar in de presentatie liet Jaap van Dissel ook zien dat je moet ingrijpen. En hoe sneller je ingrijpt, hoe sneller de situatie ook weer onder controle kan komen. Als het aantal ziekenhuisopnames weer stijgt, dan ga je die versoepeling weer terugdraaien."
Een nieuwe lockdown?
"Nee. Als het niet werkt dan zullen de aantallen toenemen. Dan zie je dat regionaal en dan kunnen er maatregelen bij genomen worden. Maar dat is nog geen lockdown. Het hele systeem is juist uitgedacht om dat te voorkomen."
Als het doel is het virus uit te laten doven, wat is dan het goede moment om te versoepelen?
"Het doel is niet om het virus uit te laten doven. Dan zou je nooit moeten versoepelen, en aan alles vast moeten blijven houden. Een beleidsdoel is dat je goede zorg moet kunnen blijven leveren. Dus je wilt niet dat het aantal IC-opnames ver over de capaciteit heengaat. En dan kun je terugrekenen wat het maximale is dat je aankan."
"Dan zie je dat je best wel een laag aantal IC-opnames per dag nodig heb. Je hebt tijd nodig om te beseffen dat er iets aan de hand is en dan trap je op de rem. Maar voordat alle besmette mensen op de intensive care liggen, ben je al een hele weg gegaan. Het duurt een poosje voor het stilstaat."
Maar hoe langer we wachten, hoe lager het aantal nieuwe IC-opnames, hoe meer tijd we hebben om straks weer op de rem te trappen als het fout gaat.
"Dat weet ik niet. Tot nu toe is het aantal gevallen steeds minder geworden. Maar het kan ook zijn dat er weer een besmettingshaardje opduikt, en de afname ook wat minder snel gaat. En dat zie je bijvoorbeeld in Duitsland ook. Daar neemt de snelheid wat af. Op een gegeven moment stabiliseert het wat."
Zitten we in Nederland nu op die ondergrens? Of kan het virus nog verder uitdoven?
"Het aantal neemt nog steeds af. Maar ik vraag me af: hoeveel verder gaat het, en gaat het met dezelfde snelheid verder omlaag? De tijd zal het leren."
"Kijk naar China, waar ze echt proberen het virus te laten uitdoven. Dat is een heel groot land, dus zij kunnen het zich permitteren om de grens dicht te gooien. Maar ook zij hebben er heel veel moeite mee om het voor elkaar te krijgen. Dus je kan beredeneren hoe moeilijk dat in Nederland zou zijn."
Gaat de zomer, het mooie weer, helpen om het virus verder te doen uitdoven?
"Daar is niet veel meer duidelijkheid over. Ik denk dat niemand verrast zal zijn als het een beetje meehelpt, maar ik denk ook dat niemand verrast zal zijn als het zo weinig is dat je het ook bijna niet kunt meten. En dat is op basis van wat we weten van andere coronavirussen."
"We rekenen alsof het effect in de zomer net zo groot is als in de winter, en andersom. Wat we nu berekenen is daarom misschien iets te pessimistisch. Aan de andere kant: als het nou in de zomer allemaal mee lijkt vallen na de versoepelingen, reken je dan niet te vroeg rijk. Het kan best wel weer eens tegenvallen als de winter ingaat."
