Het akkoord over het atoomprogramma van Iran, dat in 2015 werd gesloten, staat al een tijd op losse schroeven. Teheran voelt zich niet meer gehouden aan de nucleaire deal, die vorig jaar door de Amerikaanse president Donald Trump werd opgezegd.
Het steekt Iran dat de Europese Unie, dat wil vasthouden aan de overeenkomst, nieuwe economische sancties niet heeft voorkomen. Zes Europese landen, waaronder Nederland, hebben zich wel aangesloten bij een handelsmechanisme dat export naar Iran mogelijk moet maken, maar dat heeft nog geen resultaat.
Sinds president Trump de VS in 2018 uit het verdrag terugtrok en Iran nieuwe sancties oplegde, wankelt het atoomakkoord. In onderstaande video laten we zien wat er sindsdien is gebeurd:
De Iraanse president Hassan Rohani gaf begin november de aftrap voor de injectie van gas in centrifuges in de nucleaire installatie in Fordow. Het is een nieuwe stap in de verrijking van uranium. Dat wordt gebruikt voor kernenergie, maar gevreesd wordt dat Iran er op den duur kernwapens mee kan maken.
"Dit is de vierde stap. De eerste drie waren klein, maar deze stap is serieus", zegt Fouad Izadi. Hij doceert Amerikanistiek aan de Universiteit van Teheran. Izadi geldt als een conservatief en staat dicht bij het Iraanse regime. Hij voorspelt dat Iran ook de bij de deal uitgeschakelde centrifuges opnieuw in gebruik zal nemen.
"Dat betekent dat Iran geleidelijk uit de overeenkomst stapt. Er staat een bepaling in dat Iran zijn verplichtingen kan reduceren als anderen zich niet aan de overeenkomst houden." President Rohani benadrukt dat de stappen "omkeerbaar zijn" als het Westen de economische sancties stillegt.
Dreigende taal
De Irandeal geldt als één van de grootste diplomatieke successen van het decennium. Maar nu lopen de spanningen weer op. Iran hield onlangs een atoominspecteur vast die explosieve materialen mee zou hebben genomen. Een Amerikaanse afgevaardigde van atoomagentschap IAEA noemt het "zonder twijfel een schandelijke en ongerechtvaardigde daad van intimidatie".
Het internationale atoomagentschap eist op haar beurt opheldering over uraniumsporen op een niet eerder opgegeven locatie in Iran. Israël waarschuwde al in 2018 dat het land er geheime opslagplaatsen op na houdt.
Uit een peiling blijkt dat sinds de nieuwe sancties de steun voor de Irandeal onder de bevolking is gedaald. De economie zit in het slop. Er klinkt weer dreigende taal uit Teheran. "Iran aanvallen is niet zonder kosten", zegt Fouad Izadi. "Als de Iraanse bevolking lijdt, moeten anderen hiervoor boeten."
Militaire kracht
Geestelijk leider ayatollah Ali Khamenei voelt zich gesterkt dat zijn waarschuwingen over de 'onbetrouwbare Amerikanen' zijn uitgekomen en gooit de deur voor nieuwe onderhandelingen dicht. "De Amerikaanse regering dringt al jaren aan op praten, maar dat weigeren we. Dat is een harde klap voor de VS."
Als de problematische verhouding tussen de VS en Iran ergens duidelijk wordt, is het bij de voormalige Amerikaanse ambassade in Teheran. Die werd veertig jaar geleden bezet door studenten, waarbij personeel 444 dagen werden gegijzeld.
Ter ere van het jubileum zijn er nieuwe schilderingen aangebracht op de muren rondom het gebouw, dat nu fungeert als museum. Op één is te zien hoe een Amerikaanse onderhandelaar onder tafel militaire kleding aan heeft. De kunstenaar vertelt dat hij zo wil laten zien dat Amerikanen altijd hun militaire kracht gebruiken aan de onderhandelingstafel.
Abbas Abdi was de eerste student die destijds de ambassade bestormde, maar wil daar niet over praten. De politiek analist geldt nu als hervormingsgezind en zat acht maanden vast vanwege zijn kritische stukken. Hij vindt het jammer dat de EU zich afzijdig hield toen de Amerikanen de deal beëindigden.
"We weten allemaal wat voor iemand Trump is, maar ik ben vooral teleurgesteld in de EU-landen. Ze kunnen zichzelf simpelweg niet afwenden van de Amerikaanse schendingen van de deal." Hij spreekt van een onstabiele situatie. Volgens hem kan alleen herstel van de deal een militaire confrontatie voorkomen.
Ook Fouad Izadi luidt de noodklok. "De situatie is erg explosief. Landen als Nederland zouden zich zorgen moeten maken over een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten, en die treft Europa meer dan de VS. De Amerikanen gaan onvoorzichtig om met het Midden-Oosten, omdat het ver van hun bed is."
Iran rolt ondertussen met haar spierballen. In het Museum van de Heilige Defensie in Teheran werden onlangs nog Amerikaanse, Israëlische en Britse drones tentoongesteld die door Iran zijn neergehaald. De bezoekers hebben vertrouwen in het Iraanse leger. "We staan aan de top qua militaire kracht. De Amerikanen, de EU en de Arabische landen weten dat we vernietigend terug zullen slaan bij een aanval."
Nieuwsuur bezocht Iran en sprak met verschillende Iraniërs die worstelen met de gevolgen van Amerikaanse sancties en onderdrukking in hun land. Kijk hier onze speciale YouTube-reportage:
