IS-gevangenen kunnen ontsnappen door Turkse inval, en 'dan is er geen zicht meer op'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

De Turkse inval in het noordoosten van Syrië kan zomaar een onbedoeld neveneffect hebben: de ontsnapping van duizenden gevangengenomen Islamitische Staat-terroristen. Terreurdeskundigen en politici vrezen een wederopstanding van de terreurgroep.

Hoeveel IS-strijders er precies vastzitten in het noordoosten van Syrië is onduidelijk. De schattingen lopen uiteen van enkele duizenden tot meer dan tienduizend. Exacte aantallen zijn niet bekend, omdat veel gevangenissen tijdens de strijd tegen IS haastig zijn opgezet in bijvoorbeeld schoolgebouwen, waardoor er geen gestructureerd gevangenissysteem is in de regio.

De gevangenbewaarders zijn meestal soldaten van de zogenoemde Syrian Democratic Forces (SDF). Dat is de coalitie tussen Arabische milities en Koerdische strijders die in 2015 is opgezet voor de strijd tegen IS. Hoofdonderdeel van de SDF is de Koerdische YPG-militie. Die groep wordt door de Turkse president Erdogan beschouwd als verlengstuk van de Koerdische terreurorganisatie PKK. Om die reden wilde Erdogan al langer actie ondernemen tegen de YPG.

Weerstand

Toen de Amerikaanse president Trump maandag plots aankondigde zijn troepen uit het noorden van Syrië terug te trekken, gaf hij Turkije indirect toestemming om Syrië binnen te vallen. Dat gebeurde gisteren, waarna de YPG haar troepen - dus ook cipiers - mobiliseerde. Zo dreigen IS-gevangenen zonder al te veel weerstand uit hun gevangenissen te kunnen ontsnappen.

Althans, dat is de vrees van bijvoorbeeld minister Kaag (Ontwikkelingssamenwerking) en Amerikaanse politici:

Die vrees is niet ongegrond, zegt NOS-correspondent Marcel van der Steen. "Het is voor SDF alle hens aan dek. Daarnaast wordt er volop gebombardeerd. Afgelopen nacht is er nog een gevangenis geraakt. Zo kunnen gevangenen ook verdwijnen."

Onder de IS-gevangenen zit een aantal beruchte terroristen. De VS verplaatsten kort voor de Turkse inval bijvoorbeeld de twee nog levende 'IS-Beatles' naar een andere gevangenis, om zo een ontsnappingspoging in de kiem te smoren. Zij maken deel uit van een groep van vier strijders die samen zeker 27 executies uitvoerden. Ze kregen de bijnaam vanwege hun Britse accent. Ook zullen de VS zo'n vijftig IS'ers die tot voor kort in Syrië vastzaten aan Irak worden overgedragen. Dat zeggen twee anonieme Iraakse inlichtingenfunctionarissen.

Mounir el K., Hatim R. en Yago Riedijk maken deel uit van de groep van ongeveer vijftien Nederlandse Syriëgangers die volgens de AIVD in SDF-gevangenissen zitten.

Vrees voor herhaling Irak

Anonieme Amerikaanse veiligheidsfunctionarissen zeggen tegen nieuwszender NBC bang te zijn voor een herhaling van het scenario in Irak tussen 2010 en 2013. Toen ontsnapten na het vertrek van de Amerikaanse troepen extremisten massaal uit gevangenissen, wat uiteindelijk leidde tot de oprichting van IS.

De Turkse president Erdogan beloofde vandaag dat IS "nooit meer een rol van betekenis" krijgt in het gebied. Hoogleraar terrorisme Edwin Bakker, verbonden aan de Universiteit Leiden, betwijfelt of dat zo makkelijk zal zijn. "IS lijkt misschien verslagen, maar er is nog wel degelijk sympathie voor de terreurgroep", zegt hij, refererend aan onder meer de situatie in het detentiekamp al-Hol, waar meer dan 75.000 vrouwen en kinderen van IS-strijders zitten.

NOS-correspondent Marcel van der Steen was eerder deze maand nog in al-Hol. In het overvolle kamp voelde hij dat de spanning er te snijden was. Op sommige plekken leek het op 'een kalifaat met een hek erom'.

Van der Steen sprak in het kamp met de Nederlandse Crisolita:

Recent bleek dat IS aan invloed wint in het kamp. Zo hadden vrouwen er een IS-rechtbank opgericht. Als de instabiliteit in Syrië verder toeneemt door ontsnapte IS-gevangenen, is de vrees voor een wederopstanding van de terreurgroep terecht, zegt Bakker.

Volgens hem maakt de Turkse inval het probleem met de IS-gevangenen plots urgent. "Er gebeurt gewoon zoveel in die regio. Je kunt niet verwachten dat daar bijvoorbeeld even een goed werkend tribunaal wordt opgezet", zegt Bakker.

'Nu geen opties meer'

De wetenschapper laakt met name de afwachtende houding van landen als Nederland, die structureel weigeren uitreizigers terug te halen. "Natuurlijk is het bizar dat Trump ondanks al die weerstand tegen zijn besluit de Amerikaanse troepen terugtrekt", legt hij uit. "Aan de andere kant hebben de Amerikanen benadrukt: haal jullie Syriëgangers terug, want wij gaan het niet voor jullie doen.

Volgens Bakker is de internationale gemeenschap te passief geweest als het gaat om de IS-gevangenen. "En dan heb je nu opeens geen opties meer. Voorstanders van het terughalen van jihadisten benadrukten ook dat je dan in ieder geval controle over ze houdt. Als ze straks zijn ontsnapt, heb je er geen zicht meer op. Het is afgrijselijk dat we het zover hebben laten komen."