De Marokkaanse islam als exportproduct tegen extremisme
Opnieuw zijn er zorgen ontstaan over de invloed van de extremistische islam in Nederland. Na een tweeluik van Nieuwsuur en NRC Handelsblad over omstreden lesmateriaal en preken op salafistische moskeescholen trekken zowel politici als de Nederlandse Raad van Marokkaanse Moskeeën aan de bel.
Die laatste wijst op de toenemende invloed vanuit Saudi-Arabië. Het is een bekend verhaal, dat niet alleen speelt in Nederland. Saudi-Arabië spendeert jaarlijks ruim 3 miljard euro om zijn gedachtegoed te verspreiden.
Maar Marokko lijkt de tegenaanval in te zetten. Om de invloed van de extremistische interpretatie van de islam te beperken, probeert het koninkrijk de afgelopen jaren de Marokkaanse islam te exporteren naar andere Afrikaanse landen en naar het Westen.
Eigen imamopleiding als wapen tegen extremisme
Op basis van uitspraken van de koning en de minister van Religie kan de Marokkaanse islam het best omschreven worden als een die staat voor 'het midden', flexibiliteit en moderniteit. Het is gebaseerd op de malikitische rechtsschool, een van de vier bronnen en stromingen van de soennitische islam. Ook heeft het soefistische invloeden in zich.
Volgens Marokko is dit de islam die zich het best laat verenigen met het Westen, maar ook met landen in Sub-Sahara Afrika zoals Mali en Senegal. Die kennen een soefistische islamitische traditie, maar worden nu bedreigd door terroristische bewegingen.
Het belangrijkste wapen van Marokko is zijn imamopleiding. Sinds 2015 staat in hoofdstad Rabat het instituut dat een alternatief wil zijn voor de islamitische universiteit van Medina in Saudi-Arabië.
Dat is geen eenvoudige taak. Niet alleen is het moeilijk opboksen tegen de Saudische oliedollars, Marokko heeft ook flink wat jaren achterstand. De Saudische universiteit leidde de afgelopen veertig jaar ruim 140.000 buitenlandse studenten op, van wie het merendeel uit Noord-Afrika. Het Marokkaanse instituut moet het doen met enkele honderden studenten per jaar. Ook vrouwen worden opgeleid in Rabat.
De grootste interesse komt vanuit Mali, dat kampt met verschillende jihadistische bewegingen waaronder al-Qaida. Het land leverde in het eerste jaar al meer dan de helft van het aantal buitenlandse studenten. Dat is ook afgesproken tussen beide landen. Doel is om ook de komende jaren nog meer Malinese imams op te leiden in Rabat.
Maar Marokko doet meer dan alleen imams opleiden op het instituut. Zo betaalde het land mee aan het restaureren van Malinese moskeeën en geeft het in Mali trainingen aan imams die niet in staat zijn om naar Rabat te komen. Ook werd in Marokko de islamzender 'de zesde' opgericht als tegenwicht tegen (religieuze) satellietzenders die veel worden bekeken.
Verschil met Saudische leer verduidelijkt
Marokko zoekt op religieus vlak niet alleen samenwerking met Afrika, maar ook met Europa. Zo zijn enkele tientallen Franse imams opgeleid op het instituut en stuurt het land elke ramadan honderden imams naar Europa om te preken, ook naar Nederland.
Positief, vindt Said Bouharrou van de Nederlandse Raad van Marokkaanse Moskeeën. Ook hier leggen de imams van Marokkaanse moskeeën veel meer nadruk op de malikitische leer dan vroeger. "Ze benadrukken nu waarin die verschilt van de leer uit Saudi-Arabië."
Hij let erop als hij samenwerkingsverbanden aangaat. "Veel Marokkaanse moskeeën worden beïnvloed door de salafitische leer, dus ik kijk of een moskee de malikitische leer onderwijst." Hij omschrijft die als: losser, goed passend in de Nederlandse context en open voor interpretatie.
Datzelfde geldt voor lesmateriaal. Bijna al het lesmateriaal dat door Nieuwsuur op salafistische moskeescholen werd gevonden, is afkomstig uit of gebaseerd op Saudische boeken. "Zorgelijk", benadrukt Bouharrou nogmaals. Ook het materiaal moet nu bij voorkeur malikitisch zijn of uit een land als Marokko komen.
Hoe zat het ook alweer met dat omstreden lesmateriaal. Nieuwsuur praat je in krap 7 minuten bij:
Maar er klinken ook kritische geluiden. Niet alleen heeft de malikitische traditie ook heel strikte, zelfs extreme kanten, de vraag is vooral hoe effectief Marokko's religieuze beleid is. Zo zegt kenner van Marokko en IS-deskundige Abdou Bouzerda: "Het is niet zo dat er helemaal geen salafisten zijn in Marokko. Ze hebben geen eigen moskeeën, omdat dat niet mag, maar dat betekent niet dat het niet bestaat. Intellectuelen schrijven boeken in hun cel, er zitten salafisten in de politiek, het is een gedachtegoed dat niet zomaar valt uit te roeien."
Een echte concurrent van Saudi-Arabië zal Marokko volgens Bouzerda dan ook niet snel worden. In elk geval niet op religieus gebied en hij betwijfelt of Marokko dat ook wel echt wil. "Eigenlijk gaat het Marokko vooral om twee dingen. In het land zelf strijden tegen het extremisme en invloed in de regio. Marokko wil graag de regionale machthebber zijn in West-Afrika."
