Nederlandse export naar Saudi-Arabië grijs gebied
De druk op westerse landen om wapenleveringen aan Saudi-Arabië te stoppen neemt sinds de moord op journalist Jamal Khashoggi en de hongersnood in Jemen verder toe. Verschillende landen spreken zich hierover uit. Hoe zit het met de Nederlandse export van militaire goederen naar het koninkrijk?
Uit gegevens van het ministerie van Buitenlandse Zaken blijkt dat er nog steeds bedrijven zijn die spullen willen uitvoeren die door Saudi-Arabië gebruikt kunnen worden voor militaire doeleinden.
Voor dit soort risicovolle export maakt de overheid onderscheid tussen wapens en zogenoemde dual use-goederen. Dat zijn spullen die je zowel militair als civiel kunt gebruiken, afhankelijk van waar en hoe je ze toepast. Er gaan geen wapens van Nederland naar Saudi-Arabië, dual use-goederen wel. Het ministerie geeft geen concrete voorbeelden, maar wijst hierbij naar apparatuur voor informatiebeveiliging of technologie voor de in Saudi-Arabië belangrijke olie- en gasindustrie.
In Europa geldt geen exportverbod voor conventionele wapens aan Saudi-Arabië. EU-lidstaten zijn in principe vrij om wapens te verkopen en sommige doen dat ook op grote schaal. Volgens de meest recente Europese cijfers tekende Frankrijk in 2016 voor zo'n 14 miljard euro aan contracten voor de export van wapens, het Verenigd Koninkrijk voor zo'n 600 miljoen euro, Duitsland en Italië volgen met rond een half miljard.
"Maar wat landen als Frankrijk en het VK doen, doet Nederland nadrukkelijk niet", zegt een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De overheid hanteert als richtlijn dat er geen middelen uitgevoerd mogen worden die gebruikt kunnen worden voor mensenrechtenschendingen.
Wie vanuit Nederland militaire of dual use-goederen naar Saudi-Arabië wil exporteren, moet daarvoor bij de douane een vergunning aanvragen. Die schat dan vooraf per aanvraag de risico's in.
"De aard van de goederen speelt hierbij een wezenlijke rol", zegt het ministerie van Buitenlandse Zaken. "Bij sommige goederen bestaat een groter risico op ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht of mensenrechten, bij andere weer een groter risico op gebruik in programma's voor massavernietigingswapens."
Op dit moment lopen er 94 exportcontracten voor dual use-goederen aan Saudi-Arabië die door de Nederlandse overheid zijn goedgekeurd. Samen zijn ze zo'n 136 miljoen euro waard.
Ook zijn er aanvragen van bedrijven afgekeurd. De goederen die ze willen exporteren kunnen volgens de overheid door Saudi-Arabië gebruikt worden voor het schenden van mensenrechten. De kans is dat ze in bijvoorbeeld Jemen ingezet worden.
Afgewezen aanvragen voor militaire en dual use-goederen met conventioneel militair eindgebruik
| Jaartal | Totaal aantal afwijzingen | Waarvan voor Saoedi-Arabië |
| 2016 | 28 | 4 |
| 2017 | 15 | 2 |
| 2018 (tot nu toe) | 18 | 4 |
Details over deze aanvragen, zoals het soort goederen, het bedrag dat hiermee gemoeid is en door welk bedrijf ze ingediend zijn, geeft het ministerie niet. "Dit zou mogelijk inzicht kunnen geven in het actuele kennisniveau van de betrokken overheidsdiensten", is daarbij de verklaring. Algemene aantallen zijn er wel. Daar blijkt uit dat er dit jaar tot nu toe vier aanvragen voor de export van wapens of gerelateerd materieel aan Saudi-Arabië zijn afgekeurd.
Volgens Ron Nulkes, woordvoerder van de Nederlandse defensie-industrie, heeft Nederland een beperkend exportbeleid. Ook in vergelijking met de Europese richtlijnen waarmee lidstaten toetsen of ze export toestaan of niet. "Er is een Europees gemeenschappelijk standpunt van acht criteria, die worden in de Europese lidstaten niet eenduidig geïnterpreteerd. De Fransen zijn daar bijvoorbeeld veel vrijer in dan de Nederlanders. En als er dan twijfel is, zit Nederland wel aan de veilige kant."
