De oorlog in Jemen gaat inmiddels het vierde jaar in. Bombardementen zijn voor de miljoenen inwoners onderdeel geworden van het dagelijks leven. De oorlog is een strijd tussen de Jemenitische regering aan de ene kant en de Houthi-rebellen aan de andere kant.
De regering krijgt steun van een coalitie onder leiding van Saudi-Arabië, die weer wordt gesteund door westerse landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. De Houthi-rebellen in het noorden van het land worden gesteund door Iran. De Verenigde Naties vinden dat Saudi-Arabië de bombardementen moet staken. Mensenrechtenorganisaties veroordelen de verkoop van wapens door westerse landen aan Saudi-Arabië.
Maar terwijl de moord op journalist Jamal Khashoggi al weken wereldnieuws is, blijft het opvallend stil over de wandaden van Saudi-Arabië tegen de miljoenen Jemenieten. Met een dreigende hongersnood als gevolg.
Jemen is door de dood omsingeld. Er is geen ontkomen aan.
Thea Hilhorst, hoogleraar humanitaire hulp en wederopbouw aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, typeert de situatie in Jemen als een oorlogsmisdaad. "Het is pas sinds kort dat we er op deze manier naar kijken. Deze zomer heeft de VN-Veiligheidsraad een motie aangenomen waarin dat wordt gesteld. Op initiatief van Nederland. Dat is een heel belangrijke stap, een uitwerking van het oorlogsrecht."
De Nederlandse resolutie werd in mei aangenomen en behelst dat er een relatie is tussen honger en conflictsituaties. Honger wordt veroordeeld. Als honger als oorlogswapen wordt ingezet moet de VN dat aan de VN-Veiligheidsraad rapporteren. De motie spreekt niet van vervolging, maar dat zou wel het gevolg kunnen zijn. De Veiligheidsraad kan dan verwijzen naar het Internationaal Strafhof of een apart tribunaal instellen.
Geen ontkomen
De Jemenitische hulpverlener Radhya Almutawakel is tijdelijk in Nederland en vertelt over de verschrikkingen in haar land. "Je bent je leven niet veilig, op geen enkel moment van de dag. Ik heb dat meegemaakt met mijn vader in 2014. Hij werd zonder aanleiding op straat doodgeschoten. Just like that."
"Jemen is door de dood omsingeld. Er is geen ontkomen aan", zegt Almutawakel. "En de honger breekt de bevolking van Jemen nu definitief. Een hongersnood die door de partijen in de oorlog wordt veroorzaakt. Met een zeer kwalijke rol van Saudi-Arabië."
De hulpverleenster vindt dat Saudi-Arabië de oorlog kan beëindigen en een einde kan maken aan al het leed, als er maar voldoende druk zou zijn van de internationale gemeenschap. "Maar niemand kan het wat schelen. De internationale gemeenschap steunt Saudi-Arabië met wapens die ons land kapot maken. De Saudi's vernietigen Jemen en iedereen kijkt de andere kant op. Ik vind het een schande."
Schuld
Het grotendeels onzichtbare leed speelt zich af achter de muren van huizen. Hele gezinnen worden inmiddels getroffen door ziekte en honger. De hongersnood die dreigt, is er een van ongekende omvang. Volgens VN-gezant Mark Lowcock zijn op korte termijn 14 miljoen mensen afhankelijk van voedselhulp om te overleven. Dat is de helft van de bevolking.
"We kunnen daders van de oorlogsmisdaden gaan vervolgen, ze bij wijze van spreken voor het hof in Den Haag brengen, maar het zal niet makkelijk zijn om dit instrument ook in de praktijk te gaan gebruiken", zegt Hilhorst.
"Want hoe is onderscheid te maken tussen twee soorten van schuld aan hongersnood. Schuld door het actief onmogelijk maken dat mensen voedsel krijgen, door bakkerijen en ziekenhuizen te bombarderen, en schuld door niet mee te werken aan verspreiding van voedsel van buiten het gebied. Dat laatste kun je moeilijk aantonen."
Honger met grote aantallen doden vallen steeds meer samen met oorlog.
Volgens VN-gezant Lowcock is de dreigende hongersnood "veel groter dan alles wat experts op dit gebied ooit in hun werkzame leven hebben gezien". De afgelopen twintig jaar waren er twee hongersnoden van vergelijkbare omvang: in 2011 in Somalië en vorig jaar in Zuid-Sudan.
"Maar", zegt Hilhorst. "We leggen nu een heel duidelijk verband tussen oorlogen en hongersnood. Dat is niet altijd zo geweest. In de vorige eeuw hadden de hongersnoden een natuurlijke of economische oorzaak. In de twintigste eeuw, zeker na de Tweede Wereldoorlog, zie je dat honger met grote aantallen doden steeds meer samenvallen met oorlog."
Het maakt hulpverleenster Almutawakel vooral heel boos dat ze zo weinig kan doen. "Al ons werkt levert niks op. Het enige wat we kunnen doen is de wandaden documenteren." Toch blijft ze hoop houden. "Er is altijd kans op vrede. Ook in Jemen. Maar daarvoor is wel de juiste aanpak nodig, en dat is druk uitoefenen op Saudi-Arabië en de strijdende partijen aan tafel krijgen."
