Een enkeltje naar huis na een melding, bij Defensie gebeurt het

• Tomas Riemens

  redacteur Online

Een instructeur bij Defensie krijgt de opdracht om een leerling bij een test als onvoldoende te beoordelen. Niet omdat de leerling niet genoeg kwaliteiten heeft, maar omdat een leidinggevende hem niet mag. De instructeur weigert, maar als hij terugkomt van vakantie is de leerling in kwestie alsnog weggestuurd.

De instructeur maakt hier melding van, maar wordt zelf de dupe. Momenteel zit hij thuis en spreekt hij zijn collega's niet meer. Die hebben te horen gekregen dat ze ook privé geen contact meer met hem mogen opnemen.

Het is een van de vele zaken bij de krijgsmacht waarbij personeel dat misstanden meldt, zelf in de problemen komt. Uit het rapport dat de commissie-Giebels vandaag uitbracht, blijkt dat er veel mis is met de sociale veiligheid bij Defensie. Bij driekwart van de 92 meldingen die de commissie onderzocht, gaven de melders aan dat ze werden benadeeld nadat ze een klacht hadden ingediend.

Dat kan verstrekkende gevolgen hebben, vertelt jurist Frank Aarts, die Defensiemedewerkers bijstaat die melding maakten van machtsmisbruik. Klagers worden tot persona non grata verklaard, buitengesloten en overgeplaatst. Klachten belanden in de onderste la of worden bedekt met de mantel der liefde.

In het rapport staan voorbeelden van melders bij wie declaraties worden uitgesteld of tegen wie een intern onderzoek wordt begonnen. Anderen werden openlijk aangevallen, uitgescholden, van ongewenst gedrag beschuldigd of kregen te horen dat ze ontslagen zouden worden.

Voor militairen die in het buitenland zijn gestationeerd heeft het melden van misstanden vaak nog grotere gevolgen, weet Aarts. Hen wordt na een melding soms de toegang tot de kazerne ontzegd, met als gevolg dat het gezin ook geen toegang meer heeft tot medische hulp en de kinderen niet meer op het Sinterklaasfeest mogen komen. "Er zijn medewerkers die binnen twee weken op het vliegtuig naar Nederland zaten en daar dan vervolgens alles zelf moesten regelen."

Het grootste probleem is dat de meldingen intern worden afgehandeld, zegt Aarts. Uit eerdere rapporten bleek al dat Defensie-onderzoeken naar pesterijen, intimidatie en seksueel geweld tekortschoten. "Vaak wordt een commissie ingesteld om een klacht te onderzoeken, maar die bestaat dan uit militairen van hetzelfde krijgsmachtonderdeel. De slager keurt zijn eigen vlees."

Het mailadres dat de Commandant der Strijdkrachten Rob Bauer vorige week openstelde voor meldingen van misstanden, is volgens Aarts geen oplossing. Hij denkt ook niet dat er een verband is tussen het gebrek aan vertrouwen bij het Defensiepersoneel en de jarenlange bezuinigingen, zoals Bauer stelde.

Cultuur moeilijk te veranderen

Staatssecretaris Visser van Defensie zegt in een reactie dat het rapport een belangrijke stap is in het herstel van Defensie. "We hebben de sociale veiligheid nog onvoldoende op orde en daar gaan we met z'n allen mee aan de slag." Visser gaat een onafhankelijk meldpunt opzetten, zoals de commissie-Giebels aanbeveelt.

Dat is hard nodig, zegt Aarts. "Nu gaat het vaak al mis als bezwaar wordt ingediend tegen een overplaatsing. Het bezwaarschrift wordt bijvoorbeeld beoordeeld door commandanten die bevriend zijn met de leidinggevenden van het onderdeel waarover wordt geklaagd."

De commissie vindt ook dat er gewerkt moet worden aan een opener cultuur, waarin meldingen niet als verraad worden gezien. Nu heerst binnen de krijgsmacht een sterke groepscultuur, waar loyaliteit belangrijk is en negatief wordt gedaan tegen collega's die buiten de groep vallen.

Aarts werkte zelf ook jaren als ambtenaar voor Defensie en een cultuurverandering ziet hij niet snel gebeuren. "Defensie is een prima werkgever", zegt hij. "Het is als een familie, waarin medewerkers zich beschermd moeten voelen. Excessen komen voor, maar het mag niet zo zijn dat iemand die daar melding van maakt, daar zelf de dupe van wordt."