Julian Assange verlaat binnenkort ambassade met gedeukt imago

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Is hij de messias van het vrije woord, of een ongeleid projectiel met grootheidswaan? Het beeld van Julian Assange (47), oprichter van WikiLeaks, is in de loop der tijd gekanteld.

Sinds kort voeren Ecuador en het Verenigd Koninkrijk overleg over de voorwaarden van zijn vertrek uit de Ecuadoraanse ambassade in Londen. Daar nam hij zes jaar geleden zijn toevlucht om te ontkomen aan vervolging in Zweden, waar een arrestatiebevel tegen hem was uitgevaardigd wegens verkrachting.

Het geduld van Ecuador raakt op. President Lenin Moreno zit met Assange in zijn maag, omdat de Australiër steeds weer controversiële uitspraken in de media doet. In maart dit jaar sloot de ambassade de internet- en telefoonverbindingen van Assange af omdat hij zich tegen de afspraak in mengde in de binnenlandse aangelegenheden van andere landen.

Assange had kritiek geuit op de arrestatie van de Catalaanse leider Carles Puigdemont en op de Britse uitwijzing van Russische diplomaten na de vergiftiging van de ex-spion Skripal. Als hij binnenkort de ambassade verlaat, is het maar de vraag of hij lang vrij rond blijft lopen.

Assange kan in Groot-Brittannië opgepakt worden voor het schenden van de voorwaarden van zijn borgtocht in 2012. Waarschijnlijk zit daar politieke druk uit Amerika achter. In 2010 stelde de hoogste aanklager in de VS een onderzoek tegen Assange in. Hoewel nooit is bevestigd dat er een formele aanklacht tegen hem is, wordt ervan uitgegaan dat de Amerikanen om zijn uitlevering zullen vragen.

Doorbraak WikiLeaks

Assange en zijn organisatie WikiLeaks beginnen in 2006 met het lekken van geheime documenten, die voor een deel afkomstig zijn van Amerikaanse en andere inlichtingendiensten. Sommige documenten zijn ontfutseld door hackers, andere aan WikiLeaks gegeven door klokkenluiders. Zij onthullen veel misstanden, maar de gevolgen van hun publicaties blijven beperkt. Tot 2010.

In dat jaar verandert alles voor zowel WikiLeaks als voor Assange persoonlijk. In juli publiceert WikiLeaks een video over een luchtaanval door een Amerikaanse gevechtshelikopter in Bagdad, waarbij minstens twaalf mensen, inclusief twee journalisten van Reuters, de dood vinden.

Bekijk hier het moment waarop de Amerikanen het vuur openen:

De wereld weet het nog niet, maar achter de schermen werkt Assange samen met de Amerikaanse soldaat Bradley Manning, die later na een geslachtsverandering Chelsea zal heten. Manning lekt honderdduizenden documenten van het leger aan WikiLeaks.

Amper een maand na het verschijnen van de video uit Bagdad vaardigt Zweden een arrestatiebevel uit tegen Assange. Twee vrouwen zeggen door hem te zijn betast en verkracht. Assange en veel van zijn aanhangers zien daarin een complot om hem de mond te snoeren.

WikiLeaks blijft ondertussen niet stilzitten, maar publiceert in november 2010 een groot aantal gevoelige diplomatieke berichten in samenwerking met The New York Times, The Guardian, Der Spiegel, Le Monde en El País.

Ondanks het gerechtelijk vooronderzoek in de Zweedse verkrachtingszaak is Assange op dat moment voor veel mensen nog een held. Dat sommigen twijfelen aan zijn methodes en vrezen dat hij de levens van soldaten en diplomaten in gevaar brengt, doet weinig af aan zijn populariteit.

Toch merken steeds meer mensen dat Assange vreemde trekken heeft. In het voorjaar van 2011 gaat de NOS op een aanbod van de Australiër in. Assange wil documenten met de Nederlandse publieke omroep delen, dus toenmalig hoofdredacteur Hans Laroes van NOS Nieuws reist naar Engeland en ontmoet hem op een afgelegen boerderij.

"Hij wilde praten over veel dingen", zegt Laroes. "Zelfs de Nederlandse politiek." In die tijd overweegt het kabinet-Rutte om een nieuwe militaire missie naar Afghanistan te starten. "Daar wilde Assange invloed op hebben."

Maar Assange had ook zijn gedachten over Italië. "Zijn stelling was dat Italië te groot was en dat het beter zou zijn als het land uiteen zou vallen in kleinere staatjes. Daarom wilde hij documenten lekken die daar voor ophef zouden zorgen. Hij had megalomane en anarchistische ideeën."

'Hillary Clinton gevaarlijke havik'

2016 wordt wellicht herinnerd als het jaar waarin Assange zijn hand overspeelt. Als de Amerikaanse verkiezingsstrijd op gang komt, neemt hij duidelijk stelling tegen de kandidatuur van Hillary Clinton. In juli bekritiseert hij ook Trump, maar zijn afkeer van Clinton voelt bijna persoonlijk. Assange schetst de voormalige minister van Buitenlandse Zaken af als een gevaarlijke havik die als commander-in-chief vooral oorlog wil voeren.

WikiLeaks lekt tijdens de campagne talrijke e-mails van Clinton en de Democratische partijtop. Assange wordt bejubeld door extreem-rechtse talkshows, en op Fox News beschuldigt hij Clinton van het creëren van massahysterie tegen haar tegenstanders. Het idee dat Amerikaanse politici en pers met de vijand Rusland zouden heulen doet hij af als haatzaaierij. Bekijk de video:

In oktober 2016, kort voor de presidentsverkiezingen, publiceert WikiLeaks e-mails waaruit blijkt dat Clinton een betaalde toespraak hield voor de bankiers van Goldman Sachs. Volgens Amerikaanse inlichtingenbronnen krijgt Assange die mails van Rusland.

Assange ontkent dat hij contact heeft met Rusland, maar deskundigen zien in de gelekte mails van WikiLeaks toch doelbewust getimede acties om Hillary Clintons gooi naar het presidentschap te ondermijnen.

Doorgeslagen anarchist

Oud-NOS-hoofdredacteur Laroes ziet de presidentsverkiezingen als een keerpunt voor Assange. "Zijn samenwerking met de Russen vond ik erg ver gaan." En toch valt het te begrijpen, stelt Laroes. "Want zijn doel was om te zorgen voor disruptie en destabilisatie. Wat dat betreft was zijn samenwerking met Rusland geen breuk met het verleden. Het paste in zijn anarchistische manier van denken. Hij heeft zich altijd tegen het gezag verzet en wil alleen zijn eigen regels volgen."

Laroes ziet nog wel goede kanten van Assange, ondanks zijn bedenkingen. "Ik waardeer de dingen die hij eerder gedaan heeft. Hackers als Assange hebben veel verhalen boven water gekregen. Maar hij is doorgeslagen in zijn rol. En dat hij zich heeft uitgeleverd aan de Russen is uiteindelijk niet zo'n logische stap. Daarmee heeft hij veel sympathie verspeeld."

Dat neemt niet weg dat Assange voor veel mensen nog de held van het vrije woord is.