Tien jaar WikiLeaks: wat hebben die ons gebracht?

Videobeelden van een helikopteraanval in Irak, de e-mails van Hillary Clinton en duizenden documenten over Guantanamo Bay. Ze kwamen allemaal naar buiten door WikiLeaks van Julian Assange. De website voor klokkenluiders bestaat vandaag tien jaar. Wat heeft het ons gebracht?

WikiLeaks is de pionier in het digitaal lekken van informatie, zegt mediatheoreticus Geert Lovink. "Ze waren de eerste en hebben veel informatie naar boven gehaald. Of we het nu hebben over Irak, Afghanistan of Amerikaanse diplomatie."

Door WikiLeaks zijn duizenden gevoelige documenten van overheden en bedrijven anoniem gelekt. Sinds 2007 komt WikiLeaks elk jaar met spraakmakende onthullingen. Een van de bekendste publicaties is een video van een Amerikaanse helikopteraanval in Bagdad in 2007. Op de video Collateral Murder is te zien dat 12 Iraakse burgers en 2 medewerkers van persbureau Reuters worden gedood.

"Die beelden hebben een enorme impact gehad en gaven een beter beeld van hoe die oorlog werd gevoerd", zegt Ruud Bosgraaf van Amnesty International.

Hoewel WikiLeaks garandeert dat de identiteit van klokkenluiders niet te achterhalen is, werd inlichtingenanalist Bradley Manning (die zich in 2013 Chelsea ging noemen) voor het lekken van de video en 260.000 diplomatieke telegrammen veroordeeld tot 35 jaar gevangenisstraf.

De site publiceerde grote hoeveelheden informatie over de oorlogen in Afghanistan en Irak, de omstreden e-mails van presidentskandidaat Hillary Clinton en vertrouwelijke diplomatieke boodschappen van het Amerikaanse (Cablegate) en Saudische ministerie van Buitenlandse Zaken (The Saudi Cables).

Snowden

De afgelopen jaren heeft Assange meer concurrentie gekregen, zegt Lovink. "Als je kijkt naar Edward Snowden of de Panama-papers, waarbij klokkenluiders samenwerken met journalisten, dan zie je dat het makkelijker geworden is om informatie te lekken. In tegenstelling tot WikiLeaks worden bij deze publicaties namen van betrokkenen beter beschermd, dat maakt het aantrekkelijker om je verhaal ergens anders te lekken."

Dat is meteen een belangrijk kritiekpunt op de werkwijze van Assange. "Door het publiceren van overheidsgeheimen zonder het filter van een redactie komt de privacy van honderden onschuldige burgers in het geding", zegt Ruud Bosgraaf van Anmesty International.

Alleen al in The Saudi Cables zouden meer dan honderd medische documenten te vinden zijn met patiëntengegevens van zieke kinderen, vluchtelingen en psychiatrische patiënten.

Diplomatie

Het werk van diplomaten is een stuk ingewikkelder geworden sinds WikiLeaks, zegt oud-diplomaat Ben Bot. "Hacken is een populaire sport geworden, daardoor is iedereen een stuk voorzichtiger geworden."

Bot merkt dat veel diplomatie tegenwoordig niet meer schriftelijk gaat. "We hebben allemaal gezien wat de gevolgen zijn van de e-mails van Hillary Clinton die gepubliceerd zijn. Daarom gaat vrijwel alles mondeling en worden scherpe bewoordingen vermeden."

Volgens de oud-diplomaat lijdt het werk van een diplomaat eronder. "Je durft je minder hard uit te spreken, uit angst dat het naar buiten komt." Overigens had Bot bij het schrijven van zijn autobiografie wel baat bij de publicaties. "Ik kon putten uit de duizenden WikiLeaks waarin ik voorkwam. Zo kon ik letterlijk lezen wat ik gezegd had. Daar heb ik dankbaar gebruik van gemaakt."

Verdienste

De grote verdienste van Assange is dat hij de discussie over klokkenluiders versneld heeft, vindt Lovink. "Zonder Assange geen Panama-Papers, hij is de pionier." Ook Bot noemt dat zijn belangrijkste bijdrage: "De taboesfeer is doorbroken, de burger weet veel meer dan eerst. Dat is een goede zaak, al komt het niet altijd goed uit voor diplomaten en politici."