Spanje haalt Franco weg uit omstreden graftombe

• Rop Zoutberg

  correspondent Spanje

Het gaat nu echt gebeuren. De Spaanse regering haalt de resten van oud-dictator Francisco Franco weg uit de Dodenvallei bij Madrid. In het kolossale monument liggen tienduizenden slachtoffers en medestrijders van de generaal. Alleen door Franco weg te halen, kan de Dodenvallei ooit een echte verzoeningsplek worden, zo is de gedachte. De verwijdering gebeurt onder flink protest.

De aankondiging dat de kist van generalísimo Franco wordt weggehaald uit de reusachtige graftombe is reden voor files rond het monument, dat op een uur rijden van Madrid ligt. Toeristen, maar vooral Spaanse bezoekers, schuifelen door de basiliek. Die werd ruim een halve eeuw geleden uit een rots gehakt.

Alle afmetingen in de zogenoemde Dodenvallei zijn gigantisch. De deuropening is ruim tien meter hoog en maakt van iedere bezoeker een nietig poppetje. De gang in de rots die daarna volgt is 262 meter lang, en op het hoogste punt zit het plafond op 22 meter. Bovenop staat nog een kruis dat zich al op kilometers afstand aftekent. Het is met 150 meter vier keer groter dan het iconische Christusbeeld in Rio de Janeiro.

Lang niet alle toeristen die in de Dodenvallei komen kijken, kennen de betekenis van het monument:

Maar alleen wie Spaanse geschiedenisboeken heeft bestudeerd, weet waar hij echt naar kijkt: het grootste massagraf van Europa. Geen bordje bij het monument geeft uitleg aan de verbaasde buitenlandse toeristen. "Ik geloof dat er een paar graven zijn", zegt een Engelse student. "Verder weet ik er niet zo veel van."

Het zijn er wel wat meer dan een paar, zij het onzichtbaar weggewerkt. Achter de strakke muren van de altaren in de basiliek rusten 34.000 voor- en tegenstanders van generaal Franco. De doden vielen tijdens de burgeroorlog van de jaren 30 in de vorige eeuw.

Franco (1892-1975) won de burgeroorlog, en maakte van de Dodenvallei een persoonlijk project dat eenmaal klaar de Spanjaarden weer met elkaar zou verzoenen. Maar die werking zou het kille monument - door sommigen omschreven als 'katholieke kitsch' - nooit krijgen.

Franco op ereplek

Daarvoor heeft het monument voor veel Spanjaarden een te vieze bijsmaak. Zowat 20.000 krijgsgevangen werden zonder pardon ingezet bij de bouw. Lichamen van dode soldaten en andere slachtoffers werden vervolgens zonder toestemming van hun families in de Dodenvallei bijgezet. Uiteindelijk kreeg Franco na zijn dood een ereplek onder het hoofdaltaar.

De voormalige dictator ligt er zo omringd door zijn slachtoffers. Maar wat de regering van de socialist Pedro Sánchez betreft, is het allemaal snel voorbij. Al eerder verbood de regering dat geüniformeerde rechts-extremistische groepen in de tombe de graven van Franco en zijn fascistische voorman José Antonio Primo de Rivera mogen vereren.

"Franco ligt er als een kraker tussen", bromt Sánchez' partijgenoot Odón Elorza. "We zien geen reden waarom hij daar zou moeten liggen. En dus gaan we over tot ontruiming. Ook al betreft dat de resten van een dode." Hoe dat allemaal gaat gebeuren, weet Elorza niet exact. "We doen het zo snel mogelijk. We tillen de granieten plaat op bij het altaar en halen de kist eruit. Daarna brengt een begrafenisondernemer Franco naar zijn familieleden. Die moeten maar beslissen wat ze ermee willen. Klaar."

Protest

Eenvoudig wordt dat niet. De benedictijnse monniken die de basiliek besturen, protesteren en de nabestaanden van Franco weten niet goed wat ze met het lichaam aanmoeten. Daarnaast roeren zich nog altijd de luidruchtige aanhangers van de generaal.

"Het weghalen van de kist van Franco is maar het begin", vreest Juan Chicharro, voorzitter van een van zeven Francostichtingen die Spanje nog heeft. "De regering wil ook het kruis op het graf gaan opblazen. Wat ze in werkelijkheid voor ogen hebben, is iedere religieuze betekenis van de Dodenvallei halen. Dat is verschrikkelijk."

Bekijk in deze reportage van Rop Zoutberg uit 2007 hoe aanhangers van de oud-dictator hem vereren:

Hij laat het kantoor van de extreemrechtse stichting zien, in een pand niet ver van het stadion van Real Madrid. Tapijten van Franco versieren de muren, overal staan bustes van hem en foto's. Chicharro wijst naar de foto's waarop Franco in het gezelschap is van de toenmalige Egyptische president Nasser, de Franse legerleider De Gaulle en de latere Amerikaanse president Ronald Reagan.

"De mensen die de burgeroorlog meemaakten, besloten dat zoiets nooit meer mocht gebeuren. Alle partijen waren het daarover eens. Dat betekende ook dat iedereen moest toegeven, en dat gebeurde na de dood van Franco. Hun kinderen breken nu dat akkoord." De oud-militair Chicharro kijkt verbolgen voor zich uit. "Ze hebben geen idee wat oorlog is."

De Engelse student die ik eerder sprak, vindt na zijn bezoek het grafmonument pretty cool. Vooral de architectuur sprak hem aan, zegt hij. Maar wat hij nu precies zag, weet hij eigenlijk nog steeds niet. "Ik ga dat thuis nog eens opzoeken."