Hoe kan het gebruik van 'gevaarlijk spul' oxycodon zo sterk stijgen?
"Eerst moest ik heel hard lachen of juist huilen. Daarna kwam ik in een waas terecht, alles was heel rustig", beschrijft Sandra haar ervaring met de sterke pijnstiller oxycodon. Inmiddels slikt ruim een half miljoen Nederlanders het middel, een enorme stijging.
Het voorschrijven van deze verslavende pijnstillers loopt uit de hand, waarschuwden deskundigen in een artikel in de Volkskrant vandaag. De opkomst van deze, op recept verkrijgbare, opioïde is een bijzonder verhaal, vertelt Marcel Bouvy, hoogleraar farmaceutische patiëntenzorg van de Universiteit Utrecht. Want pakweg vijftien jaar geleden waren artsen nog terughoudend in het voorschrijven van zulke sterke middelen.
Miljarden dollars
Zo'n tien jaar geleden veranderde deze overheersende opvatting in de zorg. "Toen zei men eigenlijk dat patiënten te veel onnodig pijn lijden. En een fabrikant van oxycodon speelde daar handig op in." Het Amerikaanse bedrijf Purdue Pharma overdreef de voordelen van het nieuwe product en verzweeg zoveel mogelijk de risico's.
Daar betaalde de farmaceut later een boete van 634 miljoen dollar voor. Er stonden tientallen miljarden dollars omzet tegenover. Het bedrijf wordt medeverantwoordelijk gehouden voor de zogenoemde opioïdenepidemie in de VS. Ruim twintig staten hebben de farmaceut aangeklaagd.
In Amerika kwamen in 2016 zo'n 42.000 mensen om het leven door een overdosis aan opioïden, zoals oxycodon. Nederland telde dat jaar zo'n 200 overdoses van alle drugssoorten bij elkaar.
Zo extreem als de opioïdencrisis in de VS is het in Nederland dus beslist niet. Toch wijzen de statistieken op een vergelijkbare trend, die ook in België zichtbaar is: steeds sneller krijgen patiënten een recept voor zware pijnstillers. Huisartsen schreven in 2015 zes keer meer van dit soort pijnstillers uit dan tien jaar geleden, bleek uit onderzoek in opdracht van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen.
De 22-jarige Sandra kreeg na een auto-ongeluk oxycodon voorgeschreven. Haar knieschijf was gebroken en ze had drie kniebanden gescheurd. Drie weken gebruikte ze het intensief tegen de pijn. "Je komt in een rustige staat van zijn terecht, waarin je geen pijn voelt. Het gaat langs je heen."
Ik was anderhalve week heel depressief en suïcidaal.
Het gaf haar ook een euforisch gevoel. Een effect dat slechts een op de tien ervaart, was haar verteld. Maar toen de pijn afnam en Sandra stopte met het slikken van de tabletten, brak voor haar een loodzware periode aan. "Ik was anderhalve week heel depressief en suïcidaal. Ik moest mezelf elke dag vertellen: dit komt door de medicijnen."
Sandra heeft een verslavingsverleden. Er was tegen haar gezegd dat de pijnstiller verslavend kon zijn, maar er werd volgens haar niet gevraagd naar haar persoonlijke geschiedenis op dit vlak. Ze vindt dat ze in een keer een te grote voorraad heeft gekregen. "Het is echt gevaarlijk spul."
Pijn
Waar in 2012 nog minder dan 200.000 mensen oxycodon gebruikten, daar is dat aantal in 2017 toegenomen tot ongeveer 500.000 gebruikers. Als oorzaken voor de stijging noemde staatssecretaris Blokhuis in februari de volgende punten in een brief aan de Tweede Kamer (.pdf): het werkt goed als pijnbestrijdingsmiddel, er is meer aandacht voor pijnbestrijding en het wordt vaker voorgeschreven voor aandoeningen anders dan kanker.
Dat laatste punt onderschrijft Bouvy. "Je ziet steeds meer mensen met bijvoorbeeld chronische pijn aan hun rug of schouders waarbij normale pijnstillers onvoldoende werken. Dan staan artsen met hun rug tegen de muur en denken ze: laten we het proberen. Dat zouden ze vroeger nooit hebben gedaan."
Ook de toenemende vergrijzing speelt een rol bij de toename. Ouderen kampen immers vaker met ernstige pijn, bijvoorbeeld door kanker.
Wat zijn de risico's?
Oxycodon kan op de lange termijn verstoppingen en andere darmklachten veroorzaken. Vooral voor ouderen is dit een risico als ze weinig bewegen en niet goed eten. Dan moet er soms zelfs een operatie aan te pas komen om de verstopping te verhelpen.
Verder vergroot het verdovende effect van de opioïde de kans op vallen. Ouderen kunnen zo snel iets breken. "Ook zegt de directe omgeving dat mensen wat prikkelbaarder worden", zegt Bouvy.
Aan de andere kant: als het alternatief een ondraaglijke en onophoudelijke pijn betekent, dan zullen gebruikers deze mogelijke bijwerkingen mogelijk op de koop toe nemen. Bovendien heeft elke pijnstiller ongewenste bijeffecten. Maar daarom is het belangrijk dat patiënten beseffen dat bij oxycodon het risico op verslaving op de loer ligt.
"Mensen zijn toch geneigd er meer van te gebruiken", zegt Bouvy. En als er eenmaal gewenning optreedt, kan stoppen zwaar zijn. De ontwenningsverschijnselen variëren bij lage doseringen van lichte onrust en een minder prettig gevoel tot maagklachten. Bij stoppen na zeer hoge doseringen zijn de afkickverschijnselen vergelijkbaar met die van heroïne. Denk aan: hartkloppingen, rillingen en misselijkheid.
Er zijn geen statistieken van hoeveel mensen in Nederland problematische oxycodongebruikers zijn. Er is geen toename van hulpvragen bij verslaving aan dit soort middelen, schreef staatssecretaris Blokhuis in februari.
Bouvy schat dat er enkele duizenden probleemgebruikers zijn. "Op dit moment zien we in Nederland dus geen Amerikaanse toestanden. Maar uit een recente enquête onder apothekers en huisartsen bleek wel dat bijna elke huisarts of apotheker weleens een patiënt ziet van wie ze denken dat die een probleem heeft met morfine-achtige pijnstillers."
Sandra is niet de echte naam van de ervaringsdeskundige. Ze wilde alleen anoniem haar verhaal doen.
