Bij het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne stemde 61 procent van de kiezers tegen het verdrag. Politieke partijen zijn daar erg van geschrokken en willen van het middel af. In de onderhandelingen over een nieuwe coalitie zou het ook over het referendum gaan.
"Een slecht idee, dat afschaffen", zegt Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht. "Om na een onwelgevallige uitkomst de wet in te trekken is op zijn minst onsportief. Dit is pure paniekvoetbal van de politiek."
Ondertussen lijkt er een nieuw referendum aan te komen: over een nieuwe wet die geheime diensten meer bevoegdheden geeft. In de eerste fase zijn de benodigde handtekeningen daarvoor ruimschoots binnengehaald.
Met deze zogenaamde 'sleepwet', die in juli door de eerste Kamer is aangenomen, mogen inlichtingendiensten volgens de tegenstanders met een groot, wijd sleepnet data verzamelen. Ook van burgers die nergens van worden verdacht. Deze informatie kan gedeeld worden met buitenlandse inlichtingendiensten.
Er kijkt constant iemand over je schouder mee. Dat beperkt je vrijheid.
De initiatiefnemers van het referendum, UvA-studenten wiskunde, natuurkunde en computer sciences, maken zich daar ernstig zorgen over en vrezen een enorme druk op de privacy van mensen. "Deze wet gaat grote gevolgen hebben", zegt Joran van Apeldoorn.
"Je hoeft straks maar in dezelfde wijk als een verdacht persoon te wonen of hetzelfde land regelmatig te bellen en je wordt al gemonitord. Er kijkt constant iemand over je schouder mee. Dat beperkt je vrijheid", zegt Van Apeldoorn. "De diensten krijgen een enorme hoeveelheid macht die eigenlijk weinig oplevert."
In Engeland zijn soortgelijke wetten al ingevoerd. "En de pakkans van terroristen is niet per se groter is geworden. De hooiberg wordt groter terwijl je zoekt naar dezelfde spelden", zegt Van Apeldoorn.
Een referendum hoort gewoon bij de huisraad van een volwassen democratie.
De kritiek dat de wet te ingewikkeld is om te vertalen naar een referendum, verwerpen de initiatiefnemers. Van Apeldoorn: "Het is een simpele vraag: wil je dat er constant iemand over je schouder meekijkt, ja of nee. Die vraag kan iedereen beantwoorden, lijkt me.
Ook Voermans ziet geen problemen omdat de wet te ingewikkeld zou zijn. "Nederlandse burgers krijgen de vraag voorgelegd of vrijheid en veiligheid in balans zijn. Dat is prima. En als er een 'nee' uit zou komen, is het nog aan de politiek om te beslissen. Daarom is het ook een raadgevend referendum. Een referendum hoort gewoon bij de huisraad van een volwassen democratie."
