'Zwitsers blij met vele referenda, maar opkomst is laag'

Vier keer per jaar een bindend referendum over een onderwerp naar keuze: de PVV wil naar Zwitsers model een volksraadpleging voor "meer democratie". Hoe werkt dat systeem in de praktijk?

"De Zwitsers hebben zeker het gevoel dat de besluitvorming ook echt van hen is", zegt politicologe Elsje Moulijn, die al tien jaar in Zwitserland woont. "Maar die betrokkenheid leidt niet altijd tot een hogere opkomst."

Gemiddeld stemt 48 procent van de Zwitsers bij landelijke verkiezingen tegenover 75 procent van Nederland. "Dat heeft te maken met het feit dat ze naar eigen zeggen zó vaak worden opgeroepen naar de stembus te komen", zegt Moulijn in het NOS Radio 1 Journaal.

1800 keer naar stembus

Een 80-jarige uit de Zwitserse stad Zürich zal in zijn leven gemiddeld 1800 keer hebben gestemd. Dat komt door de vele referenda en volksinitiatieven. Van gemeentelijk tot landelijk niveau: het volk beslist.

Die mentaliteit is volgens de politicologe diep geworteld in de Zwitserse cultuur. "Het zit in de aard van de mensen hier te kijken naar wat de meerderheid wil en dat op te volgen. Samen met de neutraliteit en het federalisme verbindt het alle inwoners met elkaar."

Van sportschool tot integratiebeleid

De Zwitsers gaan drie à vier keer per jaar naar de stembus voor een landelijk referendum. Dat gebeurt op kantonaal (provinciaal) en gemeentelijk niveau. "Dat zijn bij elkaar toch al gauw tien onderwerpen per jaar. Variërend van de bouw van een sportschool in de buurt tot het landelijke integratiebeleid."

Een referendum gaat over een wetsvoorstel en een volksinitiatief over een door burgers aangedragen onderwerp. Bijvoorbeeld over het wel of niet invoeren van een basisinkomen in Zwitserland.

De PVV wil de keuze van het volk vast laten leggen in de grondwet. "Dan kan de regering er niets meer tegen doen", zei Geert Wilders op NPO Radio 1. Veel mensen zouden zich niet herkennen in de compromissen van de politiek.

Middenweg onvermijdelijk

Toch zijn die ook bij het Zwitserse model onvermijdelijk, volgens Moulijn. "De uitslag van een volksinitiatief wordt door een parlementaire commissie omgezet tot wetgeving. Je kunt dat niet zomaar een op een overnemen, dat leidt ook hier tot compromissen."

Ze verwijst naar de recente stemming voor beperking van immigratie. "Twee jaar geleden gaf een meerderheid aan dat te willen. Het is voorlopig gebleven bij enkele, volgens sommige Zwitsers, slappe maatregelen."

Van alle 182 ingediende volksinitiatieven sinds 1842 zijn er 19 aangenomen. "Zo dramatisch moet de invloed daarvan dus niet zijn", zegt Moulijn.

Verdiepen of niet stemmen

De Zwitsers nemen de volksraadplegingen uiterst serieus. "Ze denken niet: ik ben tegen de regering dus ik stem tegen. Nee, zo denken de inwoners van het land niet over democratie. Ze willen zich echt in het onderwerp verdiepen."

"De referenda gaan vaak over heel lastige onderwerpen, die achtergrondkennis vereisen." Dat verklaart ook deels waarom de opkomst meestal onder de 50 procent blijft steken.