Venezolanen naar de stembus: wordt het crisisland een dictatuur?

• Iris de Graaf

  redacteur Buitenland

Demonstraties, geweld en armoede: begrippen die je vaak hoort als het over Venezuela gaat. Vandaag staan er bijzondere verkiezingen gepland. Maar wat houden die verkiezingen precies in? En wat ging er allemaal aan vooraf?

1. Wat is er allemaal aan de hand in Venezuela?

Het is al maandenlang erg onrustig in Venezuela. De economie is ingestort en president Nicolás Maduro vertoont steeds meer dictatoriale trekjes. Sinds april zijn er geregeld demonstraties van de oppositie in het land, waarbij meer dan honderd doden en duizenden gewonden zijn gevallen.

"Er wordt vaak gezegd dat de economie is ingestort door de lage olieprijzen (olie is de belangrijkste inkomstenbron van Venezuela, red). Maar het is echt misgegaan door een jarenlang economisch wanbeleid", zegt correspondent Latijns-Amerika Marc Bessems. Zo bestaat er in Venezuela een vorm van kunstmatige inflatie. "Omdat de eigen valuta, de bolivar, niet veel meer waard is, is de handel in Amerikaanse dollars enorm gestegen. Bedrijven die ze via de overheid relatief goedkoop kunnen inkopen voor producten, verkopen ze massaal door op de zwarte markt." Hierdoor is het eigen geld steeds minder waard. Een op de tien Venezolanen kan inmiddels geen voedsel meer kopen en mensen overlijden omdat zelfs de meest basale medicijnen nergens meer verkrijgbaar zijn.

"De oppositie van president Maduro bestaat uit een mengelmoes van links, rechts, conservatief en liberaal: één grote groep ontevreden mensen", vertelt Venezuela-kenner Edwin Koopman. Volgens Koopman was de druppel die de emmer deed overlopen het besluit afgelopen maart van het hooggerechtshof om het parlement buitenspel te zetten. Daarop volgden maanden van grote demonstraties. "Sindsdien is de geest uit de fles en die gaat er niet meer in."

NOS op 3 maakte eerder deze video over hoe leven in een diepe economische crisis er uitziet:

2. Wat staat er vandaag te gebeuren?

Verkiezingen voor een grondwetgevende vergadering. Er wordt vandaag een raad gekozen voor een nieuw orgaan, dat een nieuwe grondwet moet opstellen. De laatste dagen is daar al tegen gedemonstreerd, onder meer met twee dagen van onrustige stakingen.

Bessems verwacht dat het vandaag eerder rustig blijft. "Er waren betogingen gepland vanuit de oppositie, maar die zijn verboden. Het is afwachten of ze doorgaan. Grote demonstraties staan er niet gepland. Maar vanaf morgen zal het allemaal nog veel erger worden en zal de onrust als reactie op de uitkomst van deze grondwetgevende vergadering alleen maar toenemen."

3. Maar wat houdt die grondwetgevende vergadering eigenlijk in?

Een grondwetgevende vergadering is bedoeld om een nieuwe grondwet te ontwerpen. In Venezuela zit het zo: onder voormalig president Hugo Chávez werd in 1999 de huidige grondwet opgesteld. Deze grondwet is heilig voor veel mensen. "Als je die grondwet zou volgen, moeten er gewoon weer presidentsverkiezingen komen", zegt Bessems. "Maar president Maduro weet dat hij niet populair is, gehaat wordt door een groot deel van de bevolking en het parlement en dus stelt hij die verkiezingen zo lang mogelijk uit. Dat doet hij nu door de grondwetgevende vergadering."

Het huidige parlement bestaat voor een groot gedeelte uit oppositieleden. Om de grondwet te kunnen wijzigen, moet eigenlijk eerst een referendum worden georganiseerd, maar dat slaat Maduro voor het gemak over. Vervolgens moet er een speciaal orgaan worden opgericht om de nieuwe grondwet op te stellen.

Dat nieuwe orgaan bestaat uit 545 leden, die worden gekozen door gemeentebesturen (364) en allerlei organisaties die op de hand van Maduro zijn (181): arbeiders, studenten, gehandicapten en gepensioneerden. Dit nieuwe orgaan zet het huidige parlement buitenspel, waardoor de oppositie geen macht meer heeft. De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) noemt het bijeenroepen van een grondwetgevende vergadering dan ook "frauduleus en ongrondwettelijk". Alleen het volk zou een grondwetgevende bevoegdheid hebben.

4. Waarom zijn de tegenstanders zo boos?

Volgens Bessems zijn de tegenstanders, los van allerlei redenen uit het verleden, vooral boos omdat ze helemaal geen nieuwe grondwet willen. "En niet alleen de oppositie tegen Maduro, ook aanhangers van Maduro die vinden dat de oorspronkelijke grondwet van Chávez bewaard moet blijven."

Daarnaast is de oppositie kwaad omdat ze door deze grondwetgevende vergadering buitenspel gezet wordt. Zij zien het als een truc om het parlement op te heffen en een dictatuur te vestigen. Maduro's tegenstanders willen een referendum over die nieuwe vergadering én ze willen dat de presidentsverkiezingen die nu steeds uitgesteld worden, eindelijk plaatsvinden. Maar daar wordt niet naar geluisterd.

Maduro schortte eerder dit jaar de verkiezingen al op, toen duidelijk werd dat hij kansloos was om te winnen. Zijn meest kansrijke tegenstander, oppositieleider Capriles, werd op een zijspoor gezet en hem is verboden om de komende vijftien jaar een politiek ambt te bekleden.

5. Wat wil president Maduro bereiken?

Maduro belooft in zijn campagne dat de veranderingen die hij wil doorvoeren in de nieuwe grondwet, ervoor gaan zorgen dat het land uit de economische crisis komt. "We hebben orde en rust nodig", zegt Maduro. "En ons land moet zich weer verbonden gaan voelen met zijn identiteit. De enige optie is de grondwetgevende vergadering."

De OAS waarschuwt dat als Maduro de grondwet afschaft, de rechtsstaat verleden tijd is. "Hij wil zo lang mogelijk aan de macht blijven. En niet alleen hij, ook het regime wil dat", zegt correspondent Marc Bessems. "De mensen rondom Maduro hebben allemaal hoge posities, vooral in het leger, en zij profiteren van de huidige ellende in het land." Zij hebben alles te verliezen als er een nieuwe regering aan de macht komt. "Er wordt gezegd dat het leger diep in de benzine- en voedselsmokkel zit. Op het moment dat er een nieuwe regering komt, moeten zij daar verantwoording voor gaan afleggen."

Bessems kan zich niet goed voorstellen dat de situatie de komende tijd gaat veranderen. "Al is het nu wel al zo lang explosief en onhoudbaar in het land, dat het leger en de regering dit uiteindelijk misschien ook wel gaan inzien."