'Erdogan zoekt wel vaker de confrontatie, maar zet niet door'

Terwijl premier Rutte herhaalt dat hij de diplomatieke rel met Turkije niet uit de hand wil laten lopen, blijft de Turkse president Erdogan fel uithalen. Hij beschuldigt Nederland van fascisme, nazisme en massamoord en legde diplomatieke sancties op. Die politieke stijl is kenmerkend voor de president, zeggen deskundigen.

Erdogan zoekt bewust de confrontatie, vertelt Erik-Jan Zürcher, hoogleraar Turkse Talen en Cultuur aan de Universiteit Leiden. "Hij wil laten zien dat het Westen en Europese landen het op Turkije hebben voorzien. Dat is de boodschap die als een rode draad door zijn toespraken loopt, al sinds hij aan de macht is."

In eigen land slaat dat verhaal aan, zegt Turkije-kenner en publicist Joost Lagendijk. "Erdogan appelleert aan een gevoel dat sterk leeft onder een deel van de Turkse bevolking. Het gevoel dat zij als tweederangsburgers worden gezien door het Westen. Zelfs de oppositie vindt het goed dat de president niet buigt voor Europa."

Erdogan zou zich nu extra willen laten gelden vanwege het Turkse referendum op 16 april, wanneer wordt gestemd over de uitbreiding van zijn macht. Daarvoor heeft hij ook stemmen nodig van Turken die geen uitgesproken Erdogan-aanhanger zijn, zegt Lagendijk. "Hij gebruikt dit soort relletjes om zich te profileren als sterke leider."

Böhmermann-affaire

Erdogan beschuldigde eerder deze maand ook Duitsland van nazi-praktijken, omdat ook daar Turkse campagnebijeenkomsten waren verboden. Vorig jaar liepen de banden tussen Duitsland en Turkije ook al een flinke knauw op. Erdogan eiste toen dat de Duitse komiek Jan Böhmermann zou worden vervolgd, omdat hij een lastergedicht over de Turkse president had geschreven.

Ook die affaire gebruikte de president om zijn eigen aanhang in beweging te krijgen, zegt Zürcher. "Met zulke confrontaties versterkt hij zijn eigen machtspositie. Al speelde hier ook een persoonlijk element mee. Erdogan is al 15 jaar aan de macht in Turkije. Hij krijgt weinig tegenspraak en is snel beledigd."

Toch heeft de Turkse regering Duitsland geen diplomatieke sancties opgelegd, zoals wel gebeurde bij Nederland. "Dat durfde Ankara waarschijnlijk niet aan", zegt Jan Jonker Roelants, voormalig consul-generaal in Istanbul. "Erdogan heeft grote woorden, maar beseft meestal later dat hij de steun van andere landen nodig heeft."

Neergehaalde straaljager

Dat was ook het geval bij het diplomatieke conflict met Rusland, zegt Jonker Roelants. De banden tussen die twee landen bekoelden nadat Turkije in 2015 een Russische straaljager had neergehaald. Na dat incident stelde Rusland economische sancties in. Doordat Russische vakantiecharters naar Turkije werden verboden, liep het land miljoenen toeristen mis.

"Daaruit bleek dat Turkije Rusland hard nodig had", zegt Zürcher. "Met tegenzin besloot Erdogan daarom in juni vorig jaar excuses aan te bieden voor het neerhalen van het toestel." Sindsdien hebben de Russische president Poetin en Erdogan meerdere keren gesproken en zijn de banden aangehaald.

Ook de relaties met Israël werden in juni vorig jaar hersteld, nadat die zes jaar lang bevroren waren geweest. De diplomatieke contacten werden verbroken nadat de Israëlische marine in 2010 een schip had geënterd met Turkse activisten die hulpgoederen naar de Gazastrook wilden brengen.

De pro-Palestijnse activisten probeerden de Israëlische blokkade rond het gebied te doorbreken. Bij de militaire actie die daarop volgde, kwamen tien Turken om het leven. Ankara eiste excuses en verbrak de banden met Israël toen die uitbleven. "Maar ook daar haalde de Turkse president uiteindelijk bakzeil", zegt Jonker Roelants.

Symboolpolitiek

De drie deskundigen verwachten niet dat Turkije en Nederland economische sancties zullen inzetten. "Wat er nu gebeurt, is allemaal symboolpolitiek", zegt Lagendijk. "Beide landen zullen echt niet zo ver gaan."

Volgens Jonker Roelants zou Turkije zichzelf daarmee in de vingers snijden. "Het land staat er economisch slecht voor. Sancties zullen de situatie alleen maar verslechteren."

Ook de diplomatieke sancties zijn geen lang leven beschoren, denkt de voormalig consul-generaal. "Dit loopt met een sisser af", zegt hij. "Ik verwacht dat de ambassadeur binnenkort weer welkom is in Ankara." Hij vertelt dat de diplomatieke maatregelen vooral vervelend zijn voor Turkse staatsburgers. "Die moeten hierdoor nog langer op een visum voor Europa wachten."

Maar de betrekkingen tussen Turkije en Nederland zullen niet meer hetzelfde zijn, denkt Jonker Roelants. "We hebben te maken met een totaal ander Turkije dan we gewend waren. Het is vreemd dat we in 2012 nog 400 jaar broederlijke relaties vierden, en nu niet meer met elkaar praten."