'Ongewenste vreemdeling': hoe werkt dit diplomatieke paardenmiddel?

• Paulus Houthuijs

  Redacteur Online

Het is een heftige maatregel: een buitenlandse bestuurder tot ongewenste vreemdeling verklaren. Die sanctie is eigenlijk alleen bedoeld voor vreemdelingen die hier niet meer welkom zijn vanwege een misdaad of omdat ze een gevaar vormen voor Nederland.

Maar nu treft het de Turkse minister van Familiezaken. Diplomatiedeskundige Robert van de Roer kan zich niet herinneren dat de maatregel ergens in de afgelopen 25 jaar ooit op deze manier is gebruikt. "Deze crisis met Turkije is uniek in de recente historie van beide landen", zegt hij.

Minister Fatma Betül Sayan Kaya wilde gisteren in Rotterdam Turkse Nederlanders toespreken, maar mocht van de politie niet het Turkse consulaat betreden. Na urenlange onderhandelingen rond haar auto werd ze onder begeleiding het land uit gestuurd. Hoe werkt deze maatregel en wat zijn de gevolgen ervan?

Openbare orde vs. belang vreemdeling

Het is allereerst alleen mogelijk voor mensen die onrechtmatig in Nederland verblijven. Meestal wordt een ongewenstverklaring opgelegd aan plegers van misdrijven. Er wordt een afweging gemaakt tussen hoe ernstig de risico's zijn voor de openbare orde in Nederland en de belangen van de vreemdeling en eventuele gezinsleden.

Zodra iemand tot ongewenst vreemdeling is bestempeld, moet die persoon gelijk het land verlaten. Het is verboden om daarna toch weer naar Nederland te reizen. Doet diegene dat toch, dan kan de straf oplopen tot een half jaar cel en uitzetting.

Dat is nog niet alles. Officieel is de ongewenste persoon ook niet meer welkom in de andere Europese landen die vallen onder het Schengengebied (van IJsland tot aan Griekenland).

Het is dan ook een zware maatregel voor een minister van een mede-NAVO-lidstaat. Diplomatieke onschendbaarheid voor staatshoofden, bepaalde ministers en diplomaten is een internationaal erkend recht. De Turkse premier Yildirim zegt dan ook dat Nederland harde sancties kan verwachten, omdat Kaya's onschendbaarheid zou zijn genegeerd.

Premier Rutte spreekt dat tegen. Hij zei in WNL op Zondag dat de weggestuurde minister geen onschendbaarheid geniet. Minister Koenders zei vanmorgen dat alleen de president, de premier en minister van Buitenlandse zaken dat wel hebben.

Maximaal tien jaar

Het is niet duidelijk hoe vaak mensen in Nederland tot ongewenste vreemdeling worden verklaard. Uit een jaarverslag (.pdf) van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) uit 2008 blijkt dat de maatregel dat jaar 1550 keer is toegepast. Het jaar ervoor was het aantal 1300. Onduidelijk is hoe vaak het overheidsfunctionarissen betreft.

Hoelang de maatregel van kracht blijft, hangt af van de omstandigheden. De maximale termijn is tien jaar, maar kan verder oplopen als een staat iemand als een blijvend gevaar voor de nationale veiligheid ziet.

Tegen een ongewenstverklaring kun je schriftelijk bezwaar maken. Het is ook mogelijk dat de minister van Veiligheid en Justitie de verklaring intrekt.

Rutte wilde gisteren koste wat kost voorkomen dat minister Kaya Turkse Nederlanders zou toespreken. Net als in landen als Duitsland en Oostenrijk willen Turkse politici stemmen winnen voor het aankomende referendum over de Turkse grondwet, om president Erdogan meer macht te geven.

"Overleg over een bijeenkomst met een kleinschalig en besloten karakter in een Turks consulaat of ambassade werd onmogelijk gemaakt door de publieke dreiging met sancties", schreef premier Rutte in een verklaring. Hij noemde de dreigementen onacceptabel.

"Bij aankomst in Rotterdam zijn de minister alle opties geboden om te vertrekken", stond er verderop in de verklaring. De Turkse minister weigerde te vertrekken.

Na overleg werd besloten Kaya naar de Duitse grens te escorteren. Ze is in de vroege ochtend in Keulen op een vliegtuig naar Turkije gestapt.

'Juist besluit'

Volgens Van de Roer heeft Rutte een weloverwogen besluit genomen om escalatie zo veel mogelijk te voorkomen. "De kleinschalige rellen van afgelopen nacht geven alleen maar aan dat Nederland juist heeft gehandeld. Stel je voor dat er tienduizenden mensen hadden gestaan, wat de ware bedoeling van de Turkse overheid was. Allemaal voor een mooi plaatje om Erdogans campagne te ondersteunen."

Rutte herhaalde vannacht dat Nederland voorstander blijft van overleg met Turkije. "Het kabinet houdt contact met de Nederlandse lokale autoriteiten", stond in een verklaring. Na de beslissing minister Kaya tot ongewenst vreemdeling uit te roepen, is het afwachten wat dat contact voorlopig op gaat leveren.