Wat je moet weten over Nord Stream 2, troef in het Oekraïne-conflict

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

President Biden heeft nog eens benadrukt dat de gaspijpleiding Nord Stream 2 niet in gebruik genomen wordt als Rusland Oekraïne binnenvalt. "Er zal dan geen Nord Stream 2 meer zijn, we maken daar een einde aan", zei het Amerikaanse staatshoofd in een persconferentie met bondskanselier Olaf Scholz.

Het was een opvallend moment, ook omdat de VS formeel geen zeggenschap hebben over het gasproject. Maar de praktijk ligt anders, liet Biden duidelijk weten na een vraag hoe hij het project wil stoppen aangezien de zeggenschap bij Duitsland ligt.

"Ik verzeker je, dat kunnen wij", luidde het korte antwoord:

Scholz was minder stellig dan Biden over Nord Stream 2, maar beaamde wel dat Duitsland en de VS samen zullen optrekken met sancties als het zover komt en dat alles op tafel ligt. Dat het lot van Nord Stream 2 onzeker is, werd door Scholz ook niet ontkend. En zijn minister van Buitenlandse Zaken Baerbock heeft meerdere keren gezegd dat het beëindigen van het gasproject een optie is.

Washington vreesde eerder dat Rusland Nord Stream 2 zal inzetten als drukmiddel tegen Europa. Maar zolang de leidingen nog niet openstaan, lijkt het Westen het project zelf te gebruiken als troef in de onderhandelingen over Oekraïne. Vijf vragen en antwoorden over de controversiële gasroute.

Wat is Nord Stream 2?

Eerst wat cijfers. Nord Stream 2 bestaat uit twee gaspijpleidingen die ruim 1200 kilometer over de bodem van de Oostzee lopen. Deze liggen parallel aan Nord Stream 1 - de leiding die sinds 2011 in gebruik is. De leidingen beginnen in de buurt van Sint-Petersburg en lopen naar het noordoosten van Duitsland. In totaal moet daarmee 55 miljard kubieke meter gas per jaar geleverd worden. Dat zou genoeg moeten zijn voor 26 miljoen huishoudens, is te lezen op de website van Nord Stream 2.

Het project kost 9.5 miljard euro dat voor de helft gefinancierd wordt door het Russisch staatsbedrijf Gazprom en voor de helft door een aantal westerse bedrijven, waaronder Shell.

Waarom zijn de pijpleidingen aangelegd?

Rusland levert ruim een derde van al het gas in Europa. Momenteel gebeurt dit vooral met leidingen door Oekraïne en in mindere mate met verbindingen via Wit-Rusland. Door Nord Stream 2 wordt Duitsland minder afhankelijk van andere landen; het kan daarmee direct gas afnemen van Rusland. Ook is het een kortere route van en naar de gasvelden in Siberië, waardoor het transport goedkoper en duurzamer is.

Hoe ver zijn ze met Nord Stream 2?

De leidingen liggen. De bouw begon in 2018 en werd afgelopen september afgerond. Alleen maakte de toezichthouder van de Duitse energiemarkt daarna bekend dat de betrokken bedrijven eerst volgens Duits recht georganiseerd moeten worden voordat de leiding in gebruik genomen mag worden.

Om de certificering rond te krijgen is een Duitse dochteronderneming opgericht voor Nord Stream 2. President Poetin benadrukte dat de verbinding klaar is voor gebruik en dat die de druk op de Europese gasmarkt met de huidige torenhoge prijzen kan verlagen. Maar een beslissing over de goedkeuring van de Duitse toezichthouder komt naar verwachting pas na juni dit jaar.

Waarom is het project zo controversieel?

De VS is bang dat Nord Stream 2 Duitsland verder afhankelijk maakt van Moskou. De relatie tussen het Westen en Rusland gaat al jaren achteruit en de vrees is dat het Kremlin de gasleiding kan misbruiken als ergens een conflict escaleert. Europese landen als Polen en de Baltische staten hebben dezelfde zorgen geuit. En ook de Europese Commissie benadrukte voor de bouw al dat het niet een Europees, maar een Duits project is dat Gazprom te veel macht dreigt te geven op de Europese markt.

Duitsland - en ook Nederland - heeft Nord Stream 2 altijd benaderd als een commerciële kwestie. Die zou los moeten staan van het geopolitieke spel met Rusland. Die lijn werd onder voormalig bondskanselier Merkel aangehouden. De nieuwe regering onder Olaf Scholz is kritischer. De huidige crisis aan de grens van Oekraïne heeft al blootgelegd waarom de gasleidingen niet op zichzelf gezien kunnen worden.

Wat betekent Nord Stream 2 voor Oekraïne?

Al van het begin af aan is Oekraïne fel tegenstander geweest van Nord Stream 2. Allereerst om financiële redenen: het land verliest naar schatting meer dan 1 miljard euro per jaar aan doorvoerinkomsten door Nord Stream 2. En misschien nog wel belangrijker: de toch al zwakke geopolitieke positie van Oekraïne wordt verder verzwakt.

De gasleidingen die door het land lopen, kon Kiev altijd goed gebruiken in onderhandelingen. Rusland hoeft zich met Nord Stream 2 minder zorgen te maken dat gasleveringen aan Europa in gevaar komen als Poetin besluit Oekraïne binnen te vallen. Tegelijkertijd vreest Kiev dat Duitsland zich vanwege de gasleveringen meer coulant zal opstellen naar Rusland. Zolang Nord Stream 2 nog niet in gebruik is - en Duitsland dit verder dreigt uit te stellen - lijkt voor nu echter het tegenovergestelde het geval.