Verkiezingsblog: Opkomst stuk hoger dan vier jaar geleden • Experiment met korter stembiljet

Blog gesloten, nieuw liveblog geopend

Dit blog is gesloten. Lees de laatste updates over de verkiezingen in dit nieuwe liveblog.

Stemmen bij 013 Poppodium in Tilburg

Een van de vele bijzondere stemlocaties is 013 Poppodium in Tilburg. Stemmers kunnen daar een 360-gradenvideo laten maken, die ze dan op hun telefoon toegestuurd krijgen.

Het poppodium verwacht zo'n 800 stemmers te trekken.

Ruim kwart van kiezers heeft gestemd in grote steden

Tegen het einde van de middag lag de opkomst in de grote steden tussen de 26 en 38 procent. In Rotterdam had rond 17.00 uur 26,3 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, het laagste opkomstpercentage van de grote steden. In Den Haag stond de teller rond die tijd op 30,3 procent, in Eindhoven op 32,9 procent, in Utrecht op 34,9 procent, in Nijmegen op 38,1 procent en in Groningen op 39 procent.

In Amsterdam, Maastricht en Breda was er op dat tijdstip nog geen update.

Meerdere gemeenten zeggen dat de opkomst hoger ligt dan vier jaar geleden.

Opkomst tot nu toe 37 procent

Tot 17.45 uur heeft 37 procent van de kiesgerechtigden gestemd. Dat is duidelijk meer dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier jaar geleden op dit tijdstip, toen 33 procent van de kiesgerechtigde Nederlanders had gestemd. Dat blijkt uit de opkomstcijfers van Ipsos, in opdracht van de NOS.

De totale opkomst bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019 was 56 procent.

Experiment met korter stembiljet

Bij een stembureau in het Twentse Borne kunnen kiezers een nieuw type stembiljet testen. Het is de bedoeling dat via dit experiment in de praktijk ervaring wordt opgedaan met een kleiner en handzamer biljet. Kiezers zijn positief: "Het vouwt een stuk makkelijker".

In Utrecht (en een paar andere gemeenten) zijn 'gebarentalige stembureaus'

In het gebouw van het College voor de Rechten van de Mens in Utrecht is een stembureau ingericht dat wordt gerund door mensen die de Nederlandse Gebarentaal beheersen. "Ik vind het heel belangrijk dat doven contact krijgen met het stemproces", zegt initiatiefnemer Lisa Hinderks, die zelf slechthorend is. "En het is heel mooi voor de zichtbaarheid van doven, dat doven hier ook aanwezig zijn."

Er zijn overigens meer 'gebarentalige stembureaus' in Nederland, zoals de stemlokalen heten waar een gebarentolk aanwezig is. Onder andere in Groningen, Amsterdam, Rotterdam en Arnhem zijn vandaag stembureaumedewerkers aanwezig die kunnen communiceren in de Nederlandse Gebarentaal.

In Utrecht kunnen kiesgerechtigden die de gebarentaal niet beheersen een video bekijken met een paar relevante gebaren, zoals die voor 'stemmen' en 'verkiezingen':

Valkenburgers stemmen voor het eerst voor waterschappen sinds de overstroming

In Valkenburg krijgen de waterschapsverkiezingen dit jaar extra aandacht. Het is voor het eerst dat de Valkenburgers mogen stemmen voor de waterschappen sinds de overstroming die in de zomer van 2021 een ravage achterliet in de Limburgse plaats.

Burgemeester Daan Prevoo zegt tegen een verslaggever van Heuvelland Vandaag dat de watersnood heeft laten zien hoe belangrijk de waterschappen zijn. De belangrijkste taken zullen de komende jaren bestaan uit de verdere afwikkeling van de schade en het voorkomen van een nieuwe overstroming. "Veel van onze kiezers zullen nu wel kijken naar wie de beste oplossing levert", aldus Prevoo tegen de lokale omroep.

Bekijk het interview met Prevoo via onderstaande tweet:

Opkomst tot nu toe 29 procent

Tot 15.45 uur heeft 29 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht. Dat is iets meer dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier jaar geleden op dit tijdstip, toen 26 procent van de kiesgerechtigde Nederlanders voor 15.45 uur had gestemd. Dat blijkt uit de opkomstcijfers van Ipsos, in opdracht van de NOS.

Overigens was de totale opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 relatief hoog, in vergelijking met eerdere verkiezingen voor de provincie. Hetzelfde geldt voor de Statenverkiezingen van 2011, zoals in onderstaande grafiek is te zien. In dat jaar was het de vraag of het eerste kabinet van premier Rutte zijn meerderheid in de Eerste Kamer kon behouden.

Tot 1970 gold in Nederland een opkomstplicht bij verkiezingen, ook dat is duidelijk zichtbaar in de grafiek:

Honderden van de zo'n 9000 stemlokalen geschikt voor slechtzienden

In 95 gemeenten in Nederland kunnen mensen met een visuele beperking hun stem zelfstandig uitbrengen. Ze kunnen daar bijvoorbeeld gebruikmaken van hulpmiddelen als een stemmal, met voelbare cijfers en braille. Ook kunnen kiezers er in sommige gevallen via een koptelefoon te horen krijgen welke partijen en kandidaten op de lijst staan.

Hoewel er vandaag meer van dit soort inclusieve stemlokalen zijn dan bij de vorige verkiezingen, zijn veel slechtzienden toch afhankelijk van het openbaar vervoer of 'stemtaxi's' om bij zo'n stembureau te komen, zei de Oogvereniging vanmorgen tegen persbureau ANP. Volgens de vereniging moet er nog veel werk worden verzet om alle stembureaus in Nederland geschikt te maken voor mensen met een visuele beperking.

In totaal zijn bij deze Provinciale Statenverkiezingen en waterschapsverkiezingen in meer dan 1800 stemlokalen visuele hulpmiddelen beschikbaar. Ter vergelijking: er zijn zo'n 9000 stemlokalen geopend.

Kleinste stembureau van Nederland staat in een woonkamer

In de buurtschap Marle in de gemeente Olst-Wijhe kunnen stemmers zoals gewoonlijk terecht in de woonkamer van Wim Westhoff, die hij voor de gelegenheid heeft omgebouwd tot stembureau. Volgens Westhoff gaat het stemmen in het kleinste stembureau van Nederland "voortreffelijk", zo zei hij tegen het ANP. Tot nu toe hebben 22 mensen hun stem uitgebracht in de woonkamer. In totaal zijn er 50 mensen die het stemlokaal als dichtstbijzijnde stemlocatie hebben.

Ook inwoners uit andere plaatsen binnen de gemeente Olst-Wijhe kunnen in Marle stemmen. Westhoff verwacht daardoor, mede ook vanwege het mooie weer, een opkomstpercentage van liefst 140 procent: "Die denken: het is mooi weer. En dan fietsen ze naar de huiskamer."

Erg druk hebben de drie vrijwilligers van het stembureau het nog niet gehad: "We zijn drukker met de pers te woord staan dan het stemmen en koffie schenken", vertelt Westhoff. Voor wie hij in ieder geval wél een kop koffie mocht inschenken, was Andries Heidema, de Commissaris van de Koning in Overijssel.

Ook hij bracht zijn stem uit in de woonkamer in Marle:

Bijzondere stemlocaties: racecircuit, drive-in en mobiele stemkar

'Stembureaucoryfee' sinds 1958

Janny Mossel-Rienks is (voor zover bekend) het oudste stembureaulid van het land is. De 84-jarige werkt al sinds 1958 op het stembureau in Ezinge, in de Groningse gemeente Westerkwartier. "Ik was ambtenaar op het gemeentehuis en dan moest je meedraaien op het stembureau", vertelt ze aan RTV Noord. "Dat was verplicht, anders moest je een vrije dag nemen. En het is ook wel gezellig."

Er is sinds de jaren '50 veel veranderd op het stembureau, zegt Mossel-Rienks. "Toen ging je de hele dag op het stembureau zitten en moest je je eigen koffie en brood meenemen. Dat hoeft nu niet meer." De 'stembureaucoryfee' is vanmorgen om 07.00 uur begonnen en gaat om 14.00 uur naar huis. Rond 21.15 komt ze weer terug voor het tellen van de stemmen. "Tot een uur of elf, half twaalf, dan zijn we wel weer thuis."

Meer vrijwilligers met een verstandelijke beperking bij de stembureaus

In bijna 200 gemeenten werken vandaag vrijwilligers met een licht verstandelijke beperking op de stembureaus. Dat zijn er een stuk meer dan vorig jaar. Toen ging het om nog maar 130 gemeenten. In totaal werken vandaag 300 vrijwilligers met een verstandelijke beperking mee, verspreid over de stembureaus in de deelnemende gemeentes.

Marian Geling van stichting Prokkel is tevreden. "Het gaat hartstikke goed, we zien allemaal blije mensen op de stembureaus", zegt Geling tegen het ANP. Op de stembureaus wordt gewerkt met zogeheten 'prokkelduo's', waarbij een vrijwilliger met een licht verstandelijke beperking wordt gekoppeld aan een 'reguliere' vrijwilliger.

Eerder liet de stichting al weten dat de vrijwilligers van Stichting Prokkel, net zoals de andere stembureauleden, ook een toelatingstoets moesten afleggen. Als voorbereiding op die toets gaf de stichting online lessen en organiseerde ze speciale praktijkdagen.

Opkomst tot nu toe 20 procent

Tot nu toe heeft 20 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Dat blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS. Om 10:30 uur ging het nog om 8 procent. De opkomst is hoger dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019, toen rond deze tijd 18 procent van de kiesgerechtigden had gestemd.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2019 was de totale opkomst uiteindelijk ruim 56 procent. Dit jaar mogen bijna 13,3 miljoen mensen naar de stembus, maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder deze maand bekend. Dat is bijna 92 procent van alle 18-plussers in Nederland.

Gemeente Dijk en Waard vervangt alle stempotloden

De gemeente Dijk en Waard heeft op al haar stembureaus de stempotloden vervangen. Het bleek namelijk dat de kleine potloodjes - die mensen na het stemmen mogen houden - niet lekker kleurden op het gladde stemformulier van de Provinciale Staten, schrijft NH Nieuws.

Het euvel werd vanmorgen vroeg ontdekt na klachten van stemmers. "Als je een vakje inkleurt met een rood potlood, dan moet het wel echt blijven zitten", zegt burgemeester Maarten Poorter van Dijk en Waard tegen de regionale omroep. "Dat schijnt bij één van de twee stembiljetten niet het geval te zijn, dus we zijn aan het uitzoeken wat er precies aan de hand is."

Eerder schreef het Noordhollands Dagblad al dat mensen die met de oude potloden hebben gestemd zich geen zorgen hoeven te maken: "De stemformulieren die het eerst zijn ingevuld, liggen onder op de stapel. Wij zullen extra opletten bij het tellen, dat ze niet uitvagen."

Stembureaus op Bonaire, Sint Eustatius en Saba open

Ook op Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn de stemlokalen geopend. Inwoners van de drie bijzondere gemeenten van Nederland kiezen een kiescollege en een nieuwe eilandraad, het dagelijks bestuur van het eiland. Er zijn drie kiescolleges in Caribisch Nederland, voor elke bijzondere gemeente een. Ook Nederlanders die in het buitenland wonen, kunnen vandaag (voor het eerst) hun stem uitbrengen voor een kiescollege. In mei stemmen de vier kiescolleges en de Provinciale Staten voor de nieuwe Eerste Kamer.

Op Bonaire heeft de oppositie opgeroepen om niet te gaan stemmen, uit protest tegen het 'koloniale' beleid van Den Haag. Leden van de oppositie vinden dat inwoners van Bonaire worden achtergesteld. Het is niet voor het eerst dat de eilandbevolking wordt opgeroepen niet naar de stembus te gaan. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 gebeurde dat bijvoorbeeld ook al. "Stop Dutch apartheid", klonk het toen.

De stembureaus op Bonaire, Sint Eustatius en Saba sluiten om 21.00 uur lokale tijd, dan is het in Nederland 02.00.

Alternatief vervoer naar stemlokaal als bus niet rijdt

Vakbonden en provincies bieden alternatieven aan voor mensen die vanwege de staking in het streekvervoer mogelijk niet naar het stemlokaal kunnen. Vandaag is voorlopig de laatste dag dat er minder bussen en treinen in het streekvervoer rijden. Reizigersvereniging Rover zegt tegen het ANP enkele tientallen meldingen te hebben gehad van uitgevallen busritten.

Vakbonden FNV en CNV hebben een meldpunt geopend. Mensen die door een uitgevallen rit niet kunnen stemmen, kunnen op die manier contact zoeken met de bond om tot alternatief vervoer te komen. De provincie Utrecht biedt mensen met een beperking de mogelijkheid aan om gratis een rit te maken met de regiotaxi. In Groningen en Drenthe zijn soortgelijke initiatieven.

Stemmen in historische molen

In de gemeente Hoeksche Waard kan vandaag op een historische locatie worden gestemd. In het dorp Maasdam is in de Poldersche Molen, die stamt uit 1749, een stemlokaal ingericht.

Dat ziet er zo uit:

Iets hogere opkomst voor waterschappen dan Provinciale Staten in Apeldoorn

In de gemeente Apeldoorn hebben vanmorgen tot 10:45 iets meer mensen gestemd voor de waterschapsverkiezingen dan voor de Provinciale Statenverkiezingen. Het verschil is maar klein, met een voorlopige opkomst van 5 procent voor de Provinciale Staten en 5,5 procent voor de waterschapsverkiezingen. Toch is het opvallend, omdat de landelijke opkomst voor de waterschapsverkiezingen normaal gesproken een stuk lager is dan die voor de Provinciale Statenverkiezingen.

Een woordvoerder van de gemeente Apeldoorn vermoedt dat het verschil wordt veroorzaakt doordat in de gemeente meer mensen voor de waterschappen mogen stemmen dan voor de Provinciale Staten. Wie zijn stem voor de Provinciale Staten wil uitbrengen, moet namelijk Nederlands staatsburger zijn. Voor de waterschappen geldt alleen dat iemand 18 jaar of ouder moet zijn en officieel in een waterschap moet wonen. Nationaliteit speelt daarbij geen rol.

Volgens voorlopige cijfers van het CBS mogen vandaag bijna 13,3 miljoen mensen hun stem uitbrengen voor de Provinciale Statenverkiezingen.

'Stemkar' rijdt door Kerkrade

Weer iets rustiger bij stembureaus op treinstations

Bij de meeste stembureaus op treinstations is de rust wedergekeerd, zegt de NS tegen persbureau ANP. In de ochtendspits stond er op veel stations een rij voor de stembus, maar die drukte is afgenomen. "Je hoeft nooit heel lang te wachten."

Er staan stembureaus op 36 NS-stations in heel Nederland. Op sommige plekken konden treinreizigers al vroeg terecht om hun stem uit te brengen. Zo ging het stembureau op station Nijmegen al om 05.00 uur open en dat in Breda om 05.15 uur. De verwachting is dat de drukte op de 'station-stembureaus' in de avondspits weer toeneemt.

Ook politici vandaag naar de stembus

Opkomst tot nu toe 8 procent

Tot 10.30 uur heeft 8 procent van de stemgerechtigde Nederlanders zijn stem uitgebracht. Dat is iets meer dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier jaar geleden op dit tijdstip, toen 7 procent voor 10.30 uur had gestemd. Dat blijkt uit de eerste opkomstcijfers van Ipsos, in opdracht van de NOS.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2019 was de totale opkomst uiteindelijk ruim 56 procent. Dit jaar mogen bijna 13,3 miljoen mensen naar de stembus, maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder deze maand bekend. Dat is bijna 92 procent van alle 18-plussers in Nederland.

Stemhulp provincie Noord-Holland gisteravond uit de lucht

Noord-Hollanders die gisteravond de verkiezingssite van de provincie wilden bereiken, stuitten op technische problemen. De website noord-holland.nl was na 18.00 uur niet meer bereikbaar, meldt het Noordhollands Dagblad.

Het is nog niet duidelijk of dit komt door het grote aantal bezoekers of door een cyberaanval. De provincie Noord-Holland zegt in een tweet het laatste te vermoeden en heeft het Nationaal Cyber Security Centrum ingeschakeld.

Technici hadden de site rond middernacht weer in de lucht. Wat er aan de hand was, is nog niet duidelijk.

Stemmen op station Utrecht Centraal

Ruim 1,3 kijkers voor NOS-slotdebat

Ruim 1,3 miljoen mensen hebben gisteravond op NPO 1 naar het NOS-slotdebat gekeken, waarmee die uitzending gisteravond na het NOS Journaal van 20.00 uur het best bekeken programma was. In het provinciehuis in Den Bosch gingen twaalf politici uit de provincie en twaalf landelijke partijleiders met elkaar de verbale strijd aan over verschillende thema's. Via de link hieronder kun je een samenvatting lezen.

Landelijke partijleiders bij de stembus

Tour langs Friese stembureaus

De commissaris van de koning en de dijkgraaf van Friesland, Arno Brok en Luzette Kroon, maken vandaag een rondje door de provincie. De bestuurders van respectievelijk de provincie en het waterschap brengen in alle achttien Friese gemeenten een bezoek aan een stembureau. Daar horen ook vier Waddeneilanden bij: Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Omrop Frylân doet verslag van hun provincietour.

De twee bestuurders gingen vanmorgen per watertaxi van Vlieland naar Terschelling ('Schylge' in het Fries):

Stemmen in een trolleybus of brouwerij

Veel stemmers zullen vandaag gaan stemmen in het buurthuis, een gymzaal of op het station. Maar in sommige steden staan stembureaus op bijzondere locaties. In Arnhem kan worden gestemd in een klassieke trolleybus uit 1949.

De trolleybus rijdt de hele dag door de stad, schrijft Omroep Gelderland. Daarnaast kunnen Arnhemmers terecht in de bekende koepelgevangenis. Het rijksmonument deed tot 2015 nog dienst als gevangenis.

In de binnenstad van Weesp kan er gestemd worden in een oude kerk waar nu een brouwerij in gevestigd is. In Amsterdam kan in de ovale Spiegelzaal van het Concertgebouw worden gestemd, schrijft NH Nieuws.

Minister Yesilgöz is er vroeg bij

Minister van Justitie en Veiligheid Yesilgöz is - vergezeld door haar hond - gaan stemmen. Ze roept anderen op dat ook te gaan doen, schrijft ze op Twitter.

Van exitpolls tot prognoses: zo brengt de NOS de verkiezingsuitslagen

Na een wekenlange verkiezingscampagne eindigen de verkiezingen voor de Provinciale Staten en waterschappen vanavond om 21.00 uur, met het sluiten van de stembureaus. Vervolgens begint het tellen van de stemmen en het wachten op uitslagen. De NOS brengt de resultaten op tv, radio en op de website in verschillende stappen.

Lees daarover in onderstaand artikel:

Spoedcursus Provinciale Staten in vier minuten

Windmolens, buslijnen, maar ook snel internet: dit is waar de Provinciale Staten - en jij dus via jouw stem - iets over mag zeggen. In onderstaande video leggen we in vier minuten uit wat er met jouw stem gebeurt.

Kijk ook de video over de waterschappen terug, waar vandaag ook op gestemd kan worden.

Alle stembureaus open

Inmiddels zijn op alle plekken in het land de stembureaus open. Er kan tot 21.00 uur worden gestemd voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Net als andere jaren zijn er ook locaties op treinstations ingericht waar gestemd kan worden. Om 05.00 uur ging de eerste daarvan open, op station Nijmegen. Ook op 35 andere stations zijn stembureaus.

Wat doen de waterschappen en waarom is jouw stem belangrijk?

Vandaag kun je niet alleen stemmen voor de Provinciale Statenverkiezingen, maar ook voor de waterschappen. Wat doen ze precies en waarom is jouw stem deze keer belangrijker dan ooit? Politiek verslaggever Marleen de Rooy legt het uit.

Nachtelijk stemmen in Zwolle

Precies om middernacht zijn de eerste stembureaus geopend. Onder andere in de Grote Kerk in Zwolle, waar ook burgemeester Peter Snijders zijn stem uitbracht.

De verkiezingen voor de Provinciale Staten (en indirect de Eerste Kamer) zijn begonnen

Vandaag kan er gestemd worden. Niet alleen voor de Provinciale Staten (en indirect de Eerste Kamer), maar ook voor de waterschappen. Op een aantal plekken kon al vanaf middernacht worden gestemd.

Gisteravond gingen de landelijke kopstukken nog een keer in debat in het programma NOS Nederland Kiest. Klik hier om het hele debat terug te kijken, of lees dit artikel.

Stemmen is een hele uitdaging voor slechtziende Wendela

Nieuw verkiezingsblog

We zijn een nieuw blog gestart over de verkiezingen. Het vorige verkiezingsblog kun je hier teruglezen.