Eerherstel en excuus voor Surinaamse schrijver en verzetsheld Anton de Kom
Het kabinet heeft officieel excuses aangeboden aan de nazaten van Anton de Kom. Ook krijgt de Surinaamse schrijver, antikoloniaal activist en verzetsheld een leerstoel aan de Vrije Universiteit die zijn naam draagt.
In de jaren 30 van de vorige eeuw werd De Kom als staatsgevaarlijk bestempeld en zonder proces opgesloten en verbannen. Twee jaar geleden maakte het kabinet al bekend dat er eerherstel zou komen voor De Kom. Nu is dat dus formeel gebeurd.
Minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken ontving vanmiddag familieleden om excuses aan te bieden voor het leed dat De Kom en zijn gezin hebben ondervonden door toedoen van Nederland. Onder anderen de twee nog levende kinderen van De Kom, Ad (96) en Judith (92), waren erbij. Hoekstra noemde hun vader "een dapper man die streed voor rechtvaardigheid, gelijkheid en menswaardigheid".
De familie kreeg uit handen van minister Hoekstra de excuses ook op papier:
"Helaas waren dit niet de woorden waarmee de toenmalige autoriteiten hem omschreven. Hij werd belemmerd in zijn activiteiten, gevangengenomen in Suriname en vervolgens op een schip naar Nederland gezet", aldus de minister. "En ondanks dat alles, heeft hij zijn leven gegeven voor Nederland door tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet te gaan."
De familie van De Kom reageert "ontroerd en met blijdschap" en spreekt van een "historisch moment", laat een woordvoerder weten. "Dit eerherstel erkent de moed, de visie en de onvermoeibare inzet van een man die zich zijn hele leven heeft ingezet voor vrijheid en gelijkheid tegen de tijdgeest in."
Slavernijverleden
De leerstoel (hoogleraarspost) aan de VU is gericht op de historische verwerking van het Nederlandse slavernijverleden en hoe dit doorwerkt in het heden. Het gedachtegoed van Anton de Kom zal centraal staan. De post wordt per het komende academische jaar 2023-2024 ingesteld.
De Kom (1898-1945) geldt als een van de belangrijkste stemmen van de antikoloniale beweging aan het begin van de twintigste eeuw. De Surinaamse schrijver streed tegen kolonialisme en racisme en deed in de Tweede Wereldoorlog verzetswerk.
In 1920 kwam De Kom naar Nederland. Hij stoorde zich aan het feit dat de bevolking in Nederland zo weinig afwist van het slavernijverleden dat zich in Suriname had afgespeeld. Daarom begon hij lezingen te geven. Ook werd hij actief in communistische kringen en schreef artikelen voor De Tribune en De Communistische Gids.
In 1932 keerde hij terug naar Suriname, waar hij een adviesbureau begon voor arbeiders met klachten over uitbuiting. De Nederlandse koloniale autoriteiten beschouwden hem als staatsgevaarlijk. Hij verdween zonder vorm van proces achter de tralies en werd na drie maanden met zijn gezin naar Nederland verbannen.
Daar schreef hij Wij slaven van Suriname, waarin de geschiedenis van het land voor het eerst werd beschreven vanuit een antikoloniaal gezichtspunt. Toen premier Mark Rutte vorig jaar excuses aanbood voor het slavernijverleden, verwees hij naar het boek. Daaruit blijkt volgens hem dat er "geen maat stond op de wreedheid en willekeur" in het slavernijsysteem.
Al in 1940 raakte De Kom betrokken bij het communistisch verzet in Den Haag. In 1944 werd hij opgepakt. Hij stierf kort voor de bevrijding in april 1945 in concentratiekamp Sandbostel.
Kleinzoon Antoine de Kom vertelde in 2020 over zijn grootvader:
Het werk van Anton de Kom kwam de afgelopen jaren opnieuw in de belangstelling door de Black Lives Matter-beweging en het maatschappijbrede debat over racisme. Ook staat Anton de Kom sinds 2020 in de Canon van de Nederlandse geschiedenis, als eerste Surinamer ooit.
Nadat het kabinet in 2021 het eerherstel voor De Kom had aangekondigd - na een voorstel uit de Tweede Kamer - is er overlegd met nazaten van De Kom over de invulling van het destijds beloofde "ruiterlijke gebaar".
