'Niemand van nu schuldig aan slavernij, maar goed dat excuses worden gemaakt'

• Sharyfah Bhageloe

"Een groots moment en een mooi moment" zei minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming. Hij bevestigde vrijdag dat het kabinet excuses gaat maken voor het slavernijverleden. Ook zouden er miljoenen uitgetrokken worden voor bewustwording van het slavernijverleden.

In 2020 maakte premier Rutte duidelijk dat er nog geen excuses zouden komen. "Het is geen raar verzoek. Maar de vraag is of je mensen die vandaag leven, verantwoordelijk kunt houden voor het verleden. Dat kunnen anderen weer als pijnlijk ervaren", zei hij in een debat in de Tweede Kamer.

"Niemand van nu is schuldig aan de slavernij", zegt schrijver en historicus Cynthia McLeod. "Maar het is goed dat Nederland excuses maakt." Ze schreef meerdere boeken over het koloniale en slavernijverleden in Suriname. Een van haar boeken is Hoe duur was de suiker, waarin ze beschrijft hoe tot slaaf gemaakten werden gedehumaniseerd.

"Zwarte mensen waren in de tijd van de slavernij geen mensen", zegt McLeod. "Menselijke eigenschappen werden tot slaaf gemaakten ontnomen. Er werd over hen gezegd dat zij geen intelligentie en geen gevoelens hadden. Dat is wat de slavernij zo erg maakt. Uiteindelijk werd het afgeschaft, maar deze manier van denken over zwarte mensen is niet direct weggenomen. En dat is de doorwerking van het slavernijverleden."

Onwetendheid over de slavernij moet volgens Peggy Wijntuin worden "bestreden". In 2017 diende ze in de Rotterdamse gemeenteraad een motie in waarin gevraagd werd om meer onderzoek naar het koloniale en slavernijverleden van die stad. De motie werd aangenomen en er werd twee jaar lang onderzoek gedaan.

"Dit verleden is helemaal niet lang geleden. Ik ben pas de derde generatie die in vrijheid is geboren. Mijn overgrootmoeder was een tot slaaf gemaakte vrouw. Als ik een foto van vier generaties had, stond zij er ook op", zegt Wijntuin.

"Het zit 'm al in het woord: geschied en is. De geschiedenis werkt door. Ik ben hier omdat Nederland daar was. Nederland moet zijn geschiedenis kennen, want het 'superioriteitsdenken' zit in het dna van de samenleving. De machtsstructuren van toen zitten nog steeds in de hedendaagse samenleving."

Dat verleden werkt ook door volgens de Leidse historicus Karwan Fatah-Black, expert op het gebied van het trans-Atlantische slavernijverleden. "De VN heeft vastgesteld dat in samenlevingen met een slavernijverleden nazaten van tot slaafgemaakten minder toegang hebben tot goed onderwijs, gezondheidszorg en politieke besluitvorming."

Als voorbeeld noemt hij de toeslagenaffaire, waarbij Caribische Nederlanders het meest werden gedupeerd. Volgens cijfers van het CBS was 1 op de 136 Caribische Nederlanders slachtoffer van de toeslagenaffaire, tegenover 1 op de 4386 Nederlanders zonder migratieachtergrond.

Blinde vlek

Hoe tot slaaf gemaakten na de afschaffing van de slavernij staatsburgers zijn geworden, is volgens Fatah-Black een grote blinde vlek. "Daar is weinig onderzoek naar gedaan."

Het debat over de vraag of er excuses gemaakt moesten worden was al lang gaande, zegt Fatah-Black. "In de jaren 90 werd het al in kranten genoemd. Maar het werd vaak op een denigrerende manier behandeld en afgeserveerd door columnisten en historici."

Nederland als wereldmacht

Dat komt volgens Fatah-Black doordat de koloniale mentaliteit heel lang onderdeel is geweest van de Nederlandse identiteit. "Dat Nederland een goede wereldmacht was, was een dominante gedachte. Zeker toen Nederland nog koloniën had, werd witte superioriteit lang gekoesterd."

De discussie veranderde: "Lang werd alleen over slavernij in Amerika gesproken in plaats van over het Nederlandse slavernijverleden. Er kwam een kantelpunt na de komst van het Nationaal Slavernijmonument in 2002. Toen kregen nazaten meer ruimte en werd de doorwerking van het slavernijverleden serieus genomen", zegt Fatah-Black.