Asielstop, kleinschalige opvang en 'veiligelanders': vijf vragen over asielcrisis

De vluchtelingenopvang in Nederland leidt nog altijd tot veel onrust. Belangenorganisatie Vluchtelingenwerk Nederland dagvaardt de staat omdat die niet aan de wettelijke minimumeisen voor opvang voldoet, het kabinet trekt de vergunningverlening voor een asielzoekerscentrum in Albergen naar zich toe en bij het aanmeldcentrum in Ter Apel blijft het onrustig.

Wat doet het kabinet om de problemen het hoofd te bieden en waar zitten de knelpunten?

Waarom is er een asielcrisis in Nederland?

Over waarom het misgaat in Nederland maakten we eerder dit artikel. Het komt vooral doordat de opvangcapaciteit wordt op- en afgeschaald al naar gelang de instroom. Begin 2020 spraken gemeenten, toenmalig staatssecretaris Broekers-Knol en opvangorganisatie COA met elkaar af om flexibeler te gaan werken. Er zouden meer kleine opvanglocaties komen, zoals de gemeenten graag willen. Maar daar komt tot nu toe niet veel van terecht.

Een ander probleem is de woningnood, waardoor statushouders (mensen die erkend zijn als vluchteling) niet of nauwelijks aan een sociale huurwoning kunnen komen. Daardoor zitten er veel mensen in de azc's die daar eigenlijk al lang weg zouden moeten zijn.

Aan de instroomcijfers ligt het niet. Hoewel de instroom in vergelijking met voorgaande jaren hoog is, is die niet op recordhoogte. Ook binnen Europa is Nederland geen koploper. Een land als Duitsland krijgt, ook afgezet tegen het aantal inwoners, meer asielaanvragen.

Is de opvang ongelijk verdeeld?

NRC deed hier onderzoek naar en kwam tot de conclusie dat vooral de noordelijke provincies veel asielzoekers opvangen. Zo heeft bijna elke gemeente in de provincie Groningen een azc.

Uit een analyse van de NOS van cijfers van het COA bleek eerder dat van de vijftig grootste gemeenten er drie zijn die de afgelopen twaalf jaar geen asielzoekers hebben opgevangen. Het gaat om Roosendaal, Delft en Westland. Via deze link zijn alle locaties te zien.

Hoe kan het kabinet buiten gemeenten om een azc aanwijzen?

Dat kan bij locaties die al eigendom zijn van de Rijksoverheid, zoals het geval is bij het hotel in Albergen. Dat is gekocht door het COA nadat staatssecretaris Justitie Van der Burg de bestemming als opvanglocatie geregeld had.

De locatie werd door de overheid geschikt geacht als asielzoekerscentrum, maar de gemeente gaf die bestemming er niet aan, waarop Van der Burg voor de juiste vergunning zorgde.

Hij werkt ook aan een wetsvoorstel waardoor gemeenten verplicht worden om asielzoekers op te vangen. Het gaat om een stok achter de deur waarmee gemeenten desnoods kunnen worden gedwongen om mee te werken. Van der Burg hoopt dat zijn voorstel na de zomer door het parlement komt, zodat de 'dwangwet', zoals die wel genoemd wordt, op 1 januari kan ingaan.

Waarom heeft het COA het liefst grote opvanglocaties?

Dat heeft te vooral maken met efficiëntie, legt een woordvoerder uit. "Je hebt mensen nodig die het eten en drinken verzorgen, de beveiliging, begeleiding en de gezondheidszorg. Op een grotere locatie kunnen die allemaal daar worden ondergebracht. En je kunt daar makkelijker gemengde bewoning regelen. Mocht de instroom minder worden, dan kun je ook andere woningzoekenden een plek bieden, zoals is besloten met het azc in Oisterwijk."

Eerder maakten we deze uitlegvideo over de problematiek in Ter Apel:

Hij verwijst ook naar de plannen voor een tweede aanmeldcentrum in Bant. "Daar zit al een azc, waardoor mensen die nog moeten wachten op de identificatie- en registratieprocedure, in afwachting daarvan op dezelfde plek kunnen blijven."

Toch zijn kleinschalige locaties niet helemaal uitgesloten. Het COA ging bijvoorbeeld dit jaar akkoord met een klein asielzoekerscentrum in Utrecht, met woonruimte voor jongeren én geld om cursussen voor de asielzoekers en omwonenden te verzorgen.

Kan het kabinet besluiten tot een asielstop?

Gisteren riepen lokale VVD'ers op tot een asielstop naar aanleiding van de noodgreep om de vergunning van het hotel in Albergen om te zetten. Dat is niet mogelijk, zei Van der Burg. "Deze mensen komen naar Nederland, melden zich hier en dan ben je verplicht ze opvang te bieden tot het moment dat je zegt: 'Je mag blijven of je moet weg'. Het wordt ons vanuit internationale verdragen opgelegd. Je kunt niet zeggen: 'U heeft zich bij ons gemeld, u mag niet in de opvang."

Hier doelt Van der Burg op het VN-vluchtelingenverdrag, het Verdrag van Genève uit 1951, dat werd gesloten naar aanleiding van de Tweede Wereldoorlog. Alle landen die dat ondertekend hebben, waaronder Nederland, zijn verplicht om een asielaanvraag in behandeling te nemen.

Daarnaast zijn er binnen de Europese Unie rechten en plichten vastgelegd. Zo kunnen asielzoekers niet worden teruggestuurd als ze gevaar lopen in hun land van herkomst. Als Nederland volledige zelfbeschikking wil over het asielbeleid dan moet het dus de verdragen opzeggen en afzien van zijn EU-lidmaatschap.

Veel mensen slapen zonder dak boven hun hoofd in Ter Apel. Deze mannen vertellen over hun ervaring bij het aanmeldcentrum:

Voor wat betreft 'veiligelanders', asielzoekers met weinig kans op een verblijfsstatus, probeert het kabinet om Nederland zo onaantrekkelijk mogelijk te maken, zei Van der Burg eerder. Deze groepen, vaak afkomstig uit Marokko en Tunesië, belasten het opvangsysteem en sommigen veroorzaken overlast. Maar de grenzen helemaal sluiten voor hen is volgens de staatssecretaris niet mogelijk.

Het gaat overigens om een relatief klein aantal. Vluchtelingenwerk Nederland schat het op ongeveer 3 procent van alle asielzoekers in de opvang, ongeveer 1000 mensen.

Veiligelanders krijgen voorrang op andere asielzoekers, zodat ze zo snel mogelijk kunnen worden uitgezet. Ook belooft Van der Burg, net als zijn voorgangers, de behandeling van aanvragen van asielzoekers die zich eerder in een ander Europees land hebben gemeld (de zogeheten Dublin-claimanten) te versnellen. En er wordt opnieuw gewerkt aan versobering van de opvang voor veiligelanders die overlast veroorzaken.