Ivo Landman
redacteur Online
Ivo Landman
redacteur Online
Het ISS zou de Nobelprijs voor de vrede moeten krijgen, zei André Kuipers in 2018 bij het 20-jarig jubileum van het ruimtestation. Russen, Amerikanen, Europeanen, Canadezen en Japanners werken er ruim twee decennia vredig samen.
Maar de oorlog in Oekraïne zet alles op zijn kop, ook in de ruimte. Lanceringen worden geschrapt, gezamenlijke projecten staan op de tocht en gisteren waarschuwde het hoofd van het Russische ruimtevaartprogramma dat de sancties het ISS in gevaar brengen.
Het ISS komt wat Kuipers betreft nog altijd in aanmerking voor de vredesprijs, maar hij vraagt zich wel af of het station nog toekomst heeft. "Er zijn de afgelopen jaren wel meer barstjes gekomen in de samenwerking met Rusland, en dan zag je steeds dat alles gewoon doorging. Maar dit is wel een hele grote barst. De Amerikanen wilden door tot 2030 met het ISS, maar ik vrees nu toch wel dat het einde wat vroeger komt. 2024, als de situatie niet nog extremer wordt. Ruimtevaart bleef net als kunst en sport altijd buiten het politieke gedoe, maar nu hebben we een ander verhaal. Dat is doodzonde."
Op de Twitteraccounts van de astronauten in het ISS (twee Russen, vier Amerikanen en een Duitser) is het opvallend stil. Foto's van Kamtsjatka worden gedeeld, een experiment met vloeibaar metaal. Geen woord over de oorlog.
De bewoners krijgen wel degelijk mee wat er beneden op aarde gebeurt, weet Kuipers. Hij kent een paar van hen. Met ruimteveteraan Anton Sjkaplerov heeft hij zelf nog samengewerkt in het ISS. "Er is een goede sfeer aan boord, maar zodra het over een controversieel onderwerp gaat, voel je meteen problemen. Kosmonauten willen het niet hebben over Poetin. Er heerst een angstcultuur in Rusland. Je kunt niet vrij praten zonder dat dat mogelijk effect heeft op je carrière. Dus je moet het nooit over religie en politiek hebben. Dat is een gouden regel aan boord. Als je die onderwerpen vermijdt, kun je prima met iedereen samenwerken."
Zelfs met die gouden regel zal de sfeer de afgelopen weken wel wat bedrukter zijn, kan Kuipers zich voorstellen. "Er hangt duidelijk een zwarte deken over, als je kijkt naar de tweets lijkt het wel alsof de oorlog niet bestaat." Hij begrijpt dat wel. "Je wilt natuurlijk geen olie op het vuur gooien."
Op aarde hebben sommigen daar beduidend minder moeite mee. Het hoofd van de Russische ruimtevaartorganisatie Roskosmos, Dmitri Rogozin, vliegt regelmatig uit de bocht. De bondgenoot van president Poetin twitterde in 2014 al dreigementen aan het adres van de Amerikanen en doet dat nu weer.
Zo zegt hij de banden met NASA, ESA en andere westerse landen te willen verbreken. Een Russisch staatspersbureau deelde een video die zou zijn gemaakt door Roskosmos, waarin gesuggereerd wordt dat het Russische deel van het ISS wordt afgekoppeld.
Ernstiger was de suggestie in de Russische video dat de Amerikaanse astronaut Marc Vande Hei in de ruimte zal worden achtergalaten. Vande Hei keert volgens afspraak in een Russische Sojoez terug naar de aarde. De video schoot de Amerikaanse astronaut Scott Kelly in het verkeerde keelgat. Hij haalde hard uit naar Rogozin op Twitter, die op zijn beurt furieus reageerde.
Intussen is het serieus de vraag of Vande Hei nog wel teruggaat met de Sojoez. Kuipers: "Het is nog steeds zo gepland en ik ga ervanuit dat het op 30 maart gewoon doorgaat, maar als de ruzie nog groter wordt, kan het zijn dat hij met de Dragon van SpaceX terug moet. Dan moeten ze daar een extra stoel instoppen."
De woordenstrijd rond het ISS is maar een deel van de impact van de oorlog op de ruimtevaart, benadrukt universitair docent ruimterecht Tanja Masson-Zwaan. Er staat veel meer op het spel, want in de ruimtevaart doen landen grote projecten zelden helemaal in hun eentje. "Er zit altijd wel een instrument van een ander land in zo'n ruimtevaartuig, het wordt door een ander land gelanceerd of er wordt wetenschappelijk samengewerkt."
Is er nog een weg terug, vraagt Masson-Zwaan zich af. "Betekent dit dat we de hele samenwerking in de ruimte moeten herzien? De ruimtevaart was lange tijd een vlaggenschip van samenwerking en saamhorigheid. En toch weerstaat dat kennelijk niet alles. Dat is misschien de realitycheck waar we nu voor staan."
Wat de zeven ruimtevaarders in het ISS betreft, hoopt André Kuipers dat ze in ieder geval nog af en toe samen eten, zoals altijd traditie is geweest. "Als ze verstandig zijn, en dat verwacht ik wel, dan hebben ze het er niet over. Wel over wat er speelt, maar niet dat je een waardeoordeel geeft en individuen gaat aanwijzen als schuldigen."
