Escalatie of afleidingstactiek? 'Poetin ziet kernwapens anders dan het Westen'

Tactiek of retoriek? Dat is de vraag die westerse generaals, militair analisten en regeringsleiders moeten beantwoorden na president Poetins uitzonderlijke bevel om de paraatheid te verhogen van Russische eenheden die beschikken over kernwapens.

Tijdens een op tv uitgezonden ontmoeting met zijn defensietop verraste Poetin gistermiddag met termen die sinds de Koude Oorlog niet meer voorkwamen - en zelfs toen zeldzaam waren. Hij gaf opdracht de Russische afschrikkingstroepen in "speciale gereedstelling" te brengen. Wat dat precies betekent is niet helemaal duidelijk.

"De taal die president Poetin gebruikt sluit niet aan bij de Russische procedures voor gevechtsgereedheid", zei de Britse minister Wallace van Defensie vanmorgen. "Wij denken dat hij het als afschrikking hanteert, om mensen eraan te herinneren dat hij over deze wapens beschikt."

Zo kondigde president Poetin gisteren zijn besluit aan:

Hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga van de Nederlandse Defensie Academie kan alleen speculeren wat het bevel precies inhoudt. "Het kan zijn dat er opdracht is gegeven alvast wapens uit depots naar vliegvelden te brengen of aan boord van vliegtuigen te laden. Dat is een mogelijke interpretatie."

Defensieminister Sjojgoe meldde vanmiddag dat alle commandoposten van de nucleaire onderdelen extra personeel hebben gekregen. Het ging daarbij volgens hem om Ruslands intercontinentale raketten, de Noordelijke en Pacifische Vloot en langeafstandsbommenwerpers.

'Vier niveaus, nu op niveau 2'

Er zijn overigens nog geen concrete aanwijzingen dat Rusland daadwerkelijk kernwapens in stelling brengt. Analist Dmitri Alperovitch wijst erop dat het Russische leger met vier dreigingsniveaus werkt, zoals de Amerikanen Defcon 5 tot en met 1 kennen. "Rusland kent alert, verhoogd, militaire dreiging en volledig. Poetin heeft de kerntroepen op 'verhoogd' gezet. Verontrustend, maar geen reden tot paniek nog."

"Niets wat met kernwapens te maken heeft is makkelijk", waarschuwt Paul van Hooft, senior analist bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. Hij ziet Poetins bevel als een significante escalatie. "Ik ben al lang bezig met dit onderwerp, maar ik schrok toen ik de speech gisteren zag."

"Het is niet logisch dit in deze fase van het conflict te doen. Het gaat weliswaar slecht met Rusland in Oekraïne, maar er staan nog geen legers aan de poorten van Moskou", legt Van Hooft uit. "Eerder werden kernwapens gebruikt om te voorkomen dat een tegenstander zou aanvallen, maar nu worden ze gebruikt om Europa en de VS te dwingen Oekraïne niet te steunen. Dat is een veel agressievere methode."

De Britse defensieminister Wallace ziet het bevel vooral als machtsvertoon. "We moeten niet vergeten dat dit een grote poging is om de aandacht af te leiden van zijn problemen in Oekraïne. Daarom gebruikt hij dit soort woorden in de media."

Osinga wijst er echter op dat Rusland totaal anders denkt over de inzet van kernwapens. "Het Westen beschouwt die als afschrikkingswapens, waarmee je de status quo wilt handhaven. Binnen de Russische doctrine kunnen ze ook worden ingezet als slagveldwapens. Dat scenario wil je niet aan denken, maar het speelt mee."

Daarmee wordt nu de kans op onbedoelde escalaties groter, waarschuwt Van Hooft. "Ik zou niet zeggen dat de kans daarop hoog is. Maar als het op kernwapens aankomt, word ik nerveus van alles wat de kans vergroot."

Niet op de spits drijven

Of de geest weer in de fles kan, hangt volgens Osinga af van wat Poetin uit het conflict weet te slepen. "Poetin zal zijn troepen niet onverrichter zake willen laten terugkeren naar Moskou. We weten van autoritaire leiders dat ze slecht omgaan met statusverlies."

Volgens Van Hooft moet het Westen kalm blijven en vooral zijn hand niet overspelen. "Het is zaak ervoor te zorgen dat er een uitweg is voor Poetin. De afgelopen dagen hoorde je al stemmen opgaan voor een machtswisseling in Moskou, maar iemand die dit doet om zijn eigen regime veilig te stellen moet je niet daarmee bedreigen."

"We moeten niet nerveus worden, maar Poetin ook niet verder vernederen."